Τοῦ Ἀλέξανδρου Μ. Σταυρόπουλου,
Καθηγητοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
Ὁ γάμος καί ἡ προετοιμασία του
Μέ πολλή χαρά βλέπουμε νά ἐπανέρχεται στήν ἐπικαιρότητα τό θέμα τῆς ποιμαντικῆς προετοιμασίας τοῦ γάμου καί νά τονίζεται ἡ ἀναγκαιότητα τῆς δραστηριοποιήσεως τῆς Ἐκκλησίας πρός αὐτή τήν κατεύθυνση. Ἡ ρωμαιοκαθολική Ἐκκλησία ἔθεσε σέ κυκλοφορία στίς 13 Μαΐου 1996 τίς νέες ποιμαντικές κατευθύνσεις τῆς «Προετοιμασίας γιά τό μυστήριο τοῦ γάμου» πού ἐξεπόνησε τό Ποντιφηκικό Συμβούλιο γιά τήν Οἰκογένεια. Ἡ ἐξειδικευμένη προετοιμασία γιά τό γάμο ἐκ μέρους τῆς Ἐκκλησίας συνιστᾶ ἐπείγουσα ποιμαντική ἀναγκαιότητα καί συνδέεται μέ τό πρόβλημα τοῦ ἐπανευαγγελισμοῦ τῆς σύγχρονης κοινωνίας. Κρίνεται μάλιστα ἀπαραίτητη ἡ ἀνανέωση τοῦ τρόπου αὐτῆς τῆς προετοιμασίας .
Τό ζήτημα δέν ἀπασχολεῖ μόνο τή δυτική χριστιανοσύνη καί τίς δυτικές κοινωνίες. Εἴτε πιστεύουμε ὅτι ἀνήκουμε εἴτε ὅτι δέν ἀνήκουμε στή Δύση, τά προβλήματά της γίνονται καί δικά μας προβλήματα. Τό ζήτημα εἶναι ἄν ἐμεῖς ἔχουμε νά προτείνουμε κάποιες «ἀνατολικές» λύσεις καί ἴσως ἕνα νέο «παράδειγμα» στήν ἀντιμετώπιση τοῦ γάμου καί τῆς οἰκογένειας σήμερα. Σημασία πάντως ἔχει ἡ εὐαισθητοποίηση πού ἔχει ἐπέλθει στήν Ἑλλαδική Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία γιά τά θέματα αὐτά καί γενικότερα γιά τήν ποιμαντική γάμου καί οἰκογενείας. Οἱ πρῶτες ἀπαντήσεις σέ μία πρόσφατη ἔρευνά μας μέ ἀφορμή τό Διεθνές ἔτος Οἰκογενείας (1994) δείχνουν τόν προβληματισμό τῶν Ἱ. Μητροπόλεων ὡς πρός τόν τρόπο τῆς συμπαραστάσεώς τους σέ τέτοιου εἴδους προβλήματα. Εὐμενής ἦταν ἄλλωστε καί ἡ ὑποδοχή τοῦ κειμένου τοῦ ρωμαιοκαθολικοῦ Συμβουλίου˙ (ἀπόσπασμά του μάλιστα δημοσιεύτηκε καί στήν μηνιαία ἔκδοση τῆς Ἱ. Μ. Δημητριάδος «Πληροφόρηση», στό τεῦχος Ἰουλίου - Αὐγούστου 1996).
Μ΄ αὐτόν τόν τρόπο τίθεται ἐκ νέου στή συζήτηση παλαιότερη πρότασή μας γιά μία συστηματική ποιμαντική προετοιμασία τῶν μελλονύμφων ἐκ μέρους τῆς Ἐκκλησίας. Πολλά ἔχουν γίνει ἀλλά καί πολλά ἀπομένουν νά γίνουν ὡς πρός τήν ὀργάνωση μιᾶς ὑπηρεσίας ἡ ὁποία θά διακονήσει τή μεγάλη ὑπόθεση τῆς προετοιμασίας τῆς μικρῆς ἐκκλησίας (τοῦ γάμου καί τῆς οἰκογενείας) καί τῆς ἔνταξής της στή Μεγάλη Ἐκκλησία, τῆς προετοιμασίας ἀγάπης ὅπως τήν χαρακτηρίσαμε, ἐφόσον σκοπεύει στήν προετοιμασία τῶν νέων γιά τό Μυστήριο τῆς Ἀγάπης . Φοιτητές καί φοιτήτριές μας στά πλαίσια τοῦ μαθήματος «Ποιμαντική Γάμου καί Οἰκογενείας» θεωροῦν ὡς ἀναγκαία αὐτήν τήν προετοιμασία καί τήν ἀναγνωρίζουν ὡς θεμελιώδη μορφή τῆς ποιμαντικῆς διακονίας. Ἀσκοῦνται δέ ἐπί χάρτου στήν τάξη ὥστε νά μποροῦν καί ἐπί τοῦ ἐδάφους στίς Ἐνορίες καί στίς Μητροπόλεις νά παράσχουν τίς ὑπηρεσίες τους ὅταν τούς ζητηθοῦν ἐν καιρῷ.
Ἕνα Κέντρο Προετοιμασίας Γάμου
Ἰδιαίτερα μᾶς ἀπασχολεῖ ἡ δομή καί ἡ ποικιλία τῶν δυναμένων νά παρασχεθοῦν ὑπηρεσιῶν ἀπό ἕνα Κέντρο Προετοιμασίας Γάμου ἤ ὅπως ἀλλιῶς θά ὀνομαζόταν τό ὄργανο ἐκεῖνο μέ τή συγκεκριμένη αὐτή ἀποστολή. Προτιμᾶται ἡ ἵδρυση ἑνός τέτοιου κέντρου σέ ἐπίπεδο Ἱ. Μητροπόλεως μέ τίς ἀναγκαῖες διασυνδέσεις του σέ ἐπίπεδο Ἀρχιερατικῶν περιφερειῶν καί Ἐνοριῶν. Ὁ συντονισμός ἐπί ἐθνικοῦ ἐπιπέδου θά πρέπει νά γίνεται ἀπό ἀντίστοιχη Ἐπιτροπή ἤ Γραφεῖο τῆς Ἱ. Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος.
Ἕνα τέτοιο Κέντρο μιᾶς συγκεκριμένης Μητροπόλεως θά ἔχει τήν φιλοδοξία νά σταθεῖ ὁδηγός σέ ὅσους πρόκειται νά προσέλθουν εἰς γάμου κοινωνίαν. Μυστήριον ἀγάπης ὁ γάμος καί ἐκκλησία μικρά ἡ οἰκογένεια προσελκύουν τό ζωηρό ἐνδιαφέρον καί τήν ἀγάπη τῆς Μητρός Ἐκκλησίας. Ἡ Ἐκκλησία ἐπιθυμεῖ νά προετοιμάσει τούς μελλονύμφους σέ ὅλες τίς διαστάσεις τοῦ γάμου. Ἡ συγκεκριμένη Μητρόπολη πού δρᾶ σέ συγκεκριμένο τόπο καί χρόνο θά ἀναλάβει νά προετοιμάσει τούς μελλονύμφους πού ζοῦν τώρα στήν περιοχή της.
Δέν εἶναι βέβαια δυνατό στό παρόν ἄρθρο μας νά ἐκτεθοῦν οἱ θεολογικές ἀρχές, οἱ μέθοδοι καί λοιπά χρήσιμα στοιχεῖα γιά τήν ποιμαντική προετοιμασία τοῦ γάμου καί τή λειτουργία ἑνός Κέντρου Προετοιμασίας του. Ὅλα αύτά ἔχουν ἀναπτυχθεῖ ἤδη ἐν ἐκτάσει στή διδακτορική μας διατριβή πρίν εἴκοσι πέντε χρόνια. Οἱ ἀναγνῶστες μας μποροῦν ν΄ ἀνατρέξουν εὔκολα σ΄ αὐτήν. Ἐκεῖνο πού εἶναι σήμερα ἀπαραίτητο, εἶναι, ἀφοῦ ὑπομνήσαμε τήν ἀναγκαιότητα καί τή σπουδαιότητα ἑνός τέτοιου Κέντρου, νά ὑποδείξουμε τή διαδικασία οἰκοδομήσεως μιᾶς τέτοιας ὑπηρεσίας.
Ἔργο πολλῶν, ὄχι ἑνός
Θέλουμε νά τονίσουμε εὐθύς ἐξ ἀρχῆς ὅτι μία παρομοίου τύπου ὑπηρεσία δέν μπορεῖ νά εἶναι ἔργο ἑνός καί μόνου ἀνθρώπου. Μέ τίς καλύτερες προθέσεις καί προϋποθέσεις ἕνας δέν μπορεῖ νά ἐπαρκέσει γιά νά φέρει σέ πέρας αὐτό τό ἔργο. Εἶναι ἔργο πολυδιάστατο καί ἀπαιτεῖ τήν ἐργασία καί τή συνεργασία πολλῶν. Οἱ σεβασμιώτατοι Μητροπολῖτες μας οἱ ὁποῖοι θά ἔχουν τήν πρωτοβουλία αὐτῆς τῆς προσπαθείας ὀφείλουν νά γνωρίζουν ὅτι θά πρέπει νά συντονίσουν πολλές δυνάμεις καί νά ξεπεράσουν πολλά ἐμπόδια μέχρις ὅτου σταθεῖ στά πόδια του ἕνα τέτοιο Κέντρο. Γνωρίζουν ὅμως ἐκ πείρας, ὅτι ὡς καλοί «διευθυντές ὀρχήστρας» πού εἶναι, ἐναρμονίζουν ποικιλία ὀργάνων, κλιμάκων, μουσικῶν κομματιῶν καί φθάνουν ἔτσι στό καλό ἀποτέλεσμα τῆς ὀρθῆς ἐκτελέσεως μιᾶς συμφωνίας. Γι΄ αὐτό ὁ συντονιστικός τους ρόλος εἶναι σημαντικός. Ὡς πρῶτο μάλιστα μέλημά τους βλέπουμε καί τήν συγκρότηση μιᾶς συντονιστικῆς ὁμάδος, ἡ ὁποία ὑπό τήν ἐποπτεία τους, θά προετοιμάσει τήν ἵδρυση τοῦ Κέντρου καί θά θέσει τίς βάσεις γιά τήν μελλοντική ἐργασία. Ἡ συντονιστική αὐτή ὁμάδα θά ἀσχοληθεῖ, μεταξύ ἄλλων, μέ τόν συντονισμό, προγραμματισμό, ἐξεύρεση συνεργατῶν καί πόρων, ἀνάθεση ἐπί μέρους ἐργασιῶν σέ ἐξειδικευμένες ὁμάδες ἐργασίας.
Μία ἀπό τίς πρῶτες φροντίδες τῆς συντονιστικῆς ὁμάδος θά εἶναι ὁ καθορισμός ἑνός ὑπευθύνου τοῦ Κέντρου στόν ὁποῖο θά διατεθεῖ καί ἕνα πρόσωπο τό ὁποῖο καί θά ἐκτελεῖ χρέη γραμματέως. Τό δίδυμο αὐτό θά ἀποτελεῖ τόν κινητήριο μοχλό πού θά κινητοποιεῖ τά πρόσωπα τῆς συντονιστικῆς ὁμάδος. Θά πρέπει νά εὑρεθεῖ καί ὁ κατάλληλος χῶρος ὡς γραφεῖο, ὥστε καί χωροταξικά νά εἶναι προσδιορισμένη ἡ ἕδρα τοῦ Κέντρου. Ἡ συντονιστική ὁμάδα θά κληθεῖ ἐν συνεχείᾳ νά χαράξει καί νά παρουσιάσει ἕνα πρόγραμμα στόχων καί χρόνου πραγματοποιήσεώς τους.
Προγραμματισμός
Τό πρόγραμμα θά εἶναι πολυδιάστατο καί θά ἀφορᾷ:
α) Σέ ὅλα ἐκεῖνα πού θά πρέπει νά προηγηθοῦν γιά να φθάσουμε κάποτε στήν ἐπιθυμητή στιγμή νά ἐφαρμόσουμε τήν προετοιμασία γάμου σέ συγκεκριμένα ζεύγη μελλονύμφων. Ὅταν δηλαδή ἡ (ποιμαντική) ὁμάδα προετοιμασίας γάμου -πρόσωπα διαφόρων ἐπιστημονικῶν εἰδικοτήτων καί ζεύγη ἐπιφορτισμένα μέ τήν προετοιμασία γάμου- θά ἀναλάβει νά προετοιμάσει τούς μελλονύμφους μιᾶς ἐνορίας ἤ μιᾶς ἐκκλησιαστικῆς περιφερείας γιά τό γάμο τους.
β) Σέ ὅσα θά ἐφαρμοσθοῦν κατά τήν προετοιμασία τῶν μελλονύμφων.
Σ΄ αὐτά πού πρέπει νά προηγηθοῦν ἀνήκει ἡ κατάρτιση στελεχῶν. Εἶναι εὐνόητο ὅτι θά χρειαστεῖ νά καταρτιστοῦν οἱ ὑπεύθυνοι, τά στελέχη τῆς προετοιμασίας γάμου. Θά γίνει λοιπόν εἰδικό πρόγραμμα πρός αὐτή τήν κατεύθυνση (μαθήματα, διαλέξεις, προβολές, σεμινάρια, συνάξεις). Τά ὑπό κατάρτιση στελέχη θά χρειαστεῖ νά μελετήσουν ὁρισμένα βοηθήματα. Θά γίνουν ὑποδείξεις ὡς πρός τήν ὑπάρχουσα βιβλιογραφία. Θά πρέπει ὅμως νά συγγραφοῦν ἐξ ὑπαρχῆς ὁρισμένα φυλλάδια ἤ καί ἐγχειρίδια. Ὡς τόπος σπουδῆς καί προσελεύσεως μπορεῖ νά ἀποτελέσει ἕνας χῶρος πού θά καλύπτει ἀνάγκες Βιβλιοθήκης, Ἀναγνωστηρίου καί Ἐντευκτηρίου. Εἶναι δυνατόν ἡ βιβλιοθήκη ἑνός ἀπό τά ἐνοριακά κέντρα νά διατεθεῖ ὡρισμένες ἡμέρες καί ὦρες γιά τό σκοπό αὐτό. Μέσῳ τῶν βιβλιοπωλείων τῶν Ἱ. Μητροπόλεων εἶναι δυνατόν τά στελέχη νά προμηθεύονται βιβλία σέ μειωμένες τιμές. Τά βιβλιοπωλεῖα μπορεῖ ἐν καιρῷ νά σχηματίσουν καί εἰδικό τμῆμα μέ βιβλία, περιοδικά, κασέτες, βιντεοταινίες πού θά ἀφοροῦν σέ θέματα γάμου καί οἰκογενείας.
Τόσο γιά τήν κατάρτιση στελεχῶν ὅσο καί γιά τή συγγραφή βοηθημάτων καί τήν ὀργάνωση βιβλιοθήκης κ.λπ. θά σχηματισθοῦν συγκεκριμένες ὁμάδες ἐργασίας. Ἀπαραίτητη κρίνεται καί μία ὁμάδα ἐργασίας πού θά κληθεῖ νά διερευνήσει ὁρισμένα δεδομένα τῆς περιοχῆς τῆς Ἱ. Μητροπόλεως ἀναφορικά μέ τό γάμο: σέ ποιά ἡλικία παντρεύονται οἱ κάτοικοι τῆς περιοχῆς; γιατί χωρίζουν; ποιές εἶναι οἱ συνθῆκες διαβιώσεως; τί προβλήματα ἀντιμετωπίζουν; παρατηρεῖται τό φαινόμενο τῆς συγκατοίκησης; πῶς μοιράζεται ἡ ἐργασία ἀνδρῶν - γυναικῶν; Αὐτά καί ἄλλα ζητήματα συνιστοῦν παραμέτρους πού κρίνονται ἀναγκαῖες νά ληφθοῦν ὑπόψη γιά τόν καταρτισμό ἑνός ρεαλιστικοῦ προγράμματος προετοιμασίας γιά τό γάμο.
Ἡ συντονιστική ὁμάδα κατά ταῦτα θά φροντίσει:
- νά προσδιορίσει τίς ἀνάγκες·
- νά προσδιορίσει τίς δυνατότητες σέ πρόσωπα·
- νά ἐπιλέξει κατάλληλους τρόπους δράσεως·
- νά προβλέψει τήν ὑλική ὀργάνωση·
- νά ἐπιλέξει τούς τρόπους καταρτισμοῦ τῶν ὑπευθύνων τῶν ὁμάδων προετοιμασίας γάμου·
- νά καθορίσει τούς τρόπους γνωστοποιήσεως τῆς ὑπηρεσίας·
- νά ὑποδείξει τά βοηθήματα·
- νά καταρτίσει σχολιασμένη βιβλιογραφία κ.λπ.
Ἐάν βέβαια μέ τήν εὐγενῆ φροντίδα τῆς συντονιστικῆς ὁμάδας γίνουν ὅλα αὐτά πού ἀναφέραμε πιό πάνω θέ ἔχει προχωρήσει σέ μεγάλο βαθμό ἡ προπαρασκευή τῆς ὑλοποιήσεως τοῦ ὅλου ἔργου. Θά προχωρεῖ ἐν τῷ μεταξύ ἀπό τήν ἐρευνητική ὁμάδα ἐργασίας ἡ διερεύνηση συγκεκριμένων μεταβλητῶν καί θά ἀναμένονται τά ἀποτελέσματα γιά νά μελετηθοῦν καί νά ληφθοῦν ὑπόψη στήν κατάρτιση τοῦ προγράμματος, ὥστε νά προχωρήσουμε, ἐν συνεχείᾳ, στήν πειραματική φάση ἐπαφῆς μας μέ τούς μελλονύμφους καί μετά ταῦτα στήν ὁριστική φάση τοῦ προγράμματος.
Κρίνεται ὅτι τό διάστημα ἑνός ἀκαδημαΐκοῦ ἔτους ἀπό Σεπτέμβριο μέχρι καί Ἰούνιο εἶναι εὔλογο γιά τήν προπαρασκευαστική φάση τῆς λειτουργίας τοῦ Κέντρου Προετοιμασίας Γάμου. Ὁ ἐπόμενος χρόνος μπορεῖ νά ἀφιερωθεῖ στήν πειραματική φάση καί ὁ τρίτος στήν ὁριστική ἐφαρμογή τοῦ προγράμματος.
Ἐν τῷ μεταξύ...
Ἡ «ἐργοταξιακή» φύση τῆς ὅλης προσπαθείας δέν ἀποκλείει καί ἀποκλίσεις κατά τήν ἐφαρμογή. Μία ἀφανής ἐμφάνιση τοῦ Κέντρου μπορεῖ νά γίνει μέ πρωτοβουλίες πού θά ἔχουν ὡς στόχο τήν εὐαισθητοποίηση τοῦ μεγάλου κοινοῦ γύρω ἀπό τά θέματα τοῦ γάμου ἤδη κατά τούς πρώτους μῆνες τῶν προπαρασκευαστικῶν ἐργασιῶν ἐκ μέρους τῆς συντονιστικῆς καί τῶν ὑπολοίπων ὁμάδων ἐργασίας.
Μέ εὐθύνη τοῦ ὑπευθύνου τοῦ Κέντρου καί τῆς συντονιστικῆς ὁμάδος εἶναι δυνατόν νά ὀργανωθεῖ μία σειρά μεγάλων διαλέξεων (χωρίς συζήτηση). Ὁ καθορισμός τῶν θεμάτων καί τῶν ὁμιλητῶν θά γίνει προσεκτικά καί θά προσκληθοῦν προσωπικότητες πού διακρίνονται γιά τίς γνώσεις καί τό φρόνημά τους. Ἀπό τό ἀκροατήριο εἶναι δυνατόν νά εὑρεθοῦν καί νά ἐπιλεγοῦν οἱ μέλλοντες νά στελεχώσουν τίς ὁμάδες προετοιμασίας γάμου συνεργάτες.Δέν εἶναι ἀπαραίτητο νά ὁρίσουμε αὐτή τή στιγμή τούς τίτλους τῶν διαλέξεων. Μπορεῖ νά προκύψουν καί ἀπό τά ἀποτελέσματα τῆς ἐν ἐξελίξει ἔρευνας στήν περιοχή τῆς Ἱ. Μητροπόλεως.
Ἄλλη πρωτοβουλία μπορεῖ νά ἀποτελέσει ἡ καθιέρωση μιά φορά τήν ἑβδομάδα παροχῆς συμβουλῶν πρός τούς μελλονύφους ἀπό εἰδικευμένους συνεργάτες. Ἡ ἐπίσπευση, εἰ δυνατόν, τῆς ὀργάνωσης Βιβλιοθήκης - Ἐντευκτηρίου. Μιά σειρά μαθημάτων πρός τούς Ἐφημερίους τῆς Ἱ. Μητροπόλεως περί Ποιμαντικῆς Γάμου καί Οἰκογενείας. Ἡ σειρά αὐτή θά συμβάλει στήν προετοιμασία τῶν ποιμένων γιά τήν ποιμαντική πού θά κληθοῦν νά ἀσκήσουν κοντά στούς μελλονύμφους. Τά πιό πάνω μαζί μέ ἄλλες ἐκδηλώσεις πού εἶναι δυνατόν νά προγραμματιστοῦν, θά προετοιμάσουν ποικιλοτρόπως τό ἔδαφος στό ὁποῖο θά ἀναπτυχθεῖ ἡ προετοιμασία γιά τό γάμο τῶν μελλονύμφων μιᾶς συγεκριμένης Μητροπόλεως.
Νά σημειωθεῖ ὅτι τό Γραφεῖο τοῦ Κέντρου, γιά τό ὁποῖο κάναμε λόγο στήν ἀρχή τοῦ ἄρθρου μας καί πού τό συνιστοῦν ὁ ὑπεύθυνος μέ τόν γραμματέα, θά ἔλθει σέ ἐπαφή μέ ἀναλόγου τύπου πρωτοβουλίες ἀπό ἄλλες Μητροπόλεις, ἀπό ἑλληνικούς καί ξένους ὀργανισμούς γιά νά ἐκμεταλλευθεῖ τίς ἤδη ὑπάρχουσες ἐμπειρίες καί νά ἀνταλλάξει τίς δικές του.
Σύν τῷ χρόνῳ ἡ συντονιστική ἐπιτροπή μέ τήν καθοδήγηση τοῦ ἁρμοδίου Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου θά ὁρίσει καί τά μέλη τῆς τελικῆς Ἐπιτροπῆς τοῦ Κέντρου Προετοιμασίας Γάμου, ἡ ὁποία ὡς Διοικητικό Συμβούλιο θά ἀσκήσει ὑπεύθυνα τό συντονιστικό ἔργο τοῦ Κέντρου Προετοιμασίας Γάμου. Δέν εἶναι τοῦ παρόντος νά διαγράψουμε σέ ὅλες τίς λεπτομέρειες ἕναν κανονισμό λειτουργίας του οὔτε νά τονίσουμε τήν ἀνάγκη τό Κέντρο νά περιβληθεῖ μέ ἕναν εὑρύτερο κύκλο φίλων τῆς προσπαθείας, οἱ ὁποῖοι θέλοντας νά ἐνισχύσουν τό ὅλον ἔργο μπορεῖ νά καταβάλλουν καί συνδρομές, λαμβάνοντας σέ τακτές περιόδους Δελτίο τοῦ Κέντρου πού θά ἀναφέρεται σέ συγκεκριμένες φάσεις, τομεῖς δραστηριότητος, βιβλιογραφικές ἀναφορές, ἐκθέσεις ἀπό συνέδρια κ.τ.τ. «Συνδρομητές» στό Δελτίο εἶναι δυνατό νά ἐγγραφοῦν καί οἱ φοιτήσαντες στό Κέντρο μελλόνυμφοι ὡς νεόνυμφοι πλέον.
Θά περιμένουμε μέ ἀνυπομονησία νά δοῦμε τήν ἀπήχηση πού μπορεῖ νά ἔχει στό παρόν μία φωνή ἀπό τό παρελθόν γιά τό μέλλον τοῦ γάμου καί τῆς οἰκογένειας στήν Ἑλλάδα !
