Η Ακολουθία του Μυστηρίου του Γάμου: Προσέγγιση και προεκτάσεις (β΄ μέρος)

Ευχές του Μυστηρίου: Η Εκκλησία έβαλε όλη τη διδασκαλία της στις ευχές του Μυστηρίου του γάμου. Εκεί φαίνεται ότι οι σύζυγοι πρέπει να διάγουν εν σωφροσύνῃ και αγάπη και να πορεύονται κατά τις εντολές του Θεού. Αλλωστε ο απώτερος σκοπός και εδώ είναι η σωτηρία. Ο γάμος εντάσσεται στο πλαίσιο της σωτηριολογικης στοχοθεσίας του πιστού. Ο γάμος δεν είναι ο σκοπός του ανθρώπου. Η σωτηρία είναι ο σκοπός του ανθρώπου. Ο γάμος είναι ο τρόπος, ο δρόμος που οδηγεί στη σωτηρία, έτσι τον βλέπει και η παράδοση των Πατέρων μας ως «ὁδόν σωτηρίας καί τρόπον θεώσεως». Η μνημόνευση ανδρών και γυναικών της Παλαιάς Διαθήκης, που αξιώθηκαν θείες ὀπτασίες και η ευχή να διαφυλάξουν οι νεόνυμφοι τις εντολές του Θεού, δείχνουν την ασκητική και σωτηριώδη σημασία του κατά Χριστόν γάμου.
Όπως σημειώνει ο π. Γεώργιος, ηγούμενος της Ι. Μονής Οσίου Γρηγορίου του Αγίου Όρους, οι ευλογίες προς τους νεόνυμφους και οι προσευχές της Εκκλησίας μας –τόσο στά «Ειρηνικά όσο και στις Ευχές»- θυμίζουν πως όταν ο γάμος γίνει Μυστήριο τότε μεταθέτει τους συζύγους και το φυσικό τους γάμο από τον παλαιό, αλύτρωτο και χωρίς Θεό κόσμο του εγωισμού, της φθοράς και του θανάτου, στον καινό, θεανθρώπινο κόσμο της Βασιλείας του Θεού, της αγάπης της Εκκλησίας. Κάθε Μυστήριο άλλωστε είναι μιά μετάβαση και μιά μεταμόρφωση του παλαιού κόσμου και της παλαιάς ζωής σε καινό κόσμο και καινή εν Χριστώ ζωή, που προσφέρεται ως δώρο του Αγίου Πνεύματος.
Μέ το Μυστήριο του γάμου δεν ενώνονται μόνο ο γαμπρός και η νύφη, αλλά ενώνεται μαζί τους και ο Χριστός ή μάλλον αμφότεροι ενώνονται εν Χριστώ, ο Οποίος καθιστά έτσι την ένωσή τους αγία, τέλεια, υγειή, θεανθρώπινη. Ό,τι ενώνει τους συζύγους δεν είναι μόνο η φυσική έλξη των δύο φύλων, η κοινωνική σκοπιμότητα κ.τ.λ., αλλά πρώτιστα όλων ο Χριστός.
Επιτρέψτε μου να τονίσω ακόμη ότι στο Μυστήριο προσευχόμαστε τόσο για τη συζυγία όσο και για τη μελλοντική γονεϊκότητα των δύο, υπογραμμίζοντας έτσι τον διπλό σκοπό του γάμου, δηλ. την ολοκλήρωσή των στο γάμο και το ότι θα αξιωθούν να γίνουν συνδημιουργοί Θεού («Ὑπέρ τοῦ παρασχεθῆναι αὐτοῖς σωφροσύνην, καί καρπόν κοιλίας πρός τό συμφέρον...» καί «Ὑπέρ τοῦ δωρηθῆναι αὐτοῖς εὐτεκνίας ἀπόλαυσιν, καί ἀκατάγνωστον διαγωγήν...»).
Ένωση των χεριών: ο Ιερεύς παρακαλεί τον Θεό να αρμόσει το ζευγάρι -ας θυμηθούμε εδώ τι είναι το αρμολόγημα στην οικοδομική τέχνη- και συνάπτει, ενώνει τα δεξιά χέρια των. Με το τρόπο αυτό επισήμως ο Ιερεύς παραδίδει τον ένα στον άλλο -όπως ο Θεός παρέδωσε στον Αδάμ την Εύα- και ταυτόχρονα δηλώνεται η αδιάσπαστη και διηνεκής ενότητα των νυμφευομένων. Οι νεόνυμφοι είναι παραδομένοι ο ένας στον άλλον και δεμένοι ο ένας με τον άλλο! Ο άγιος Γρηγόριος ο θεολόγος γράφοντας επιστολή με την ευκαιρία των γάμων της Ολυμπιάδος, αναφέρει πως εκείνη τη στιγμή ο Ιερεύς ενώνει τα χέρια των δύο και οι δύο ενώνουν τα χέρια τους με το χέρι του Θεού.
Η στέψη: τα στέφανα έλκουν την προέλευση τους από τους αρχαίους Έλληνες.
Μία πρώτη αναφορά: Οι πρόγονοί μας τοποθετούσαν στέφανα από κλαδιά δένδρων στο κεφάλι, όχι για λόγους καλαισθησίας, αλλά ως ένδειξη ότι γρήγορα θα ελθει η άνοιξη. Έτσι και οι νέοι σύζυγοι φορούν τα στέφανα υποδηλώνοντας τη νέα ζωή που αρχίζουν, τη δική τους άνοιξη, απαρχή και αφετηρία νέας πορείας, με την ελπίδα και την αισιοδοξία που χαρίζει ο ερχομός της άνοιξης.
Ο ιερός Χρυσόστομος βλέπει βέβαια πιο πνευματικό συμβολισμό στην πράξη αυτή, ονομάζει τα στέφανα «σύμβολα της νίκης», αναφέροντας πως η Εκκλησία επιβραβεύει με τα στέφανα τους νέους, που επέλεξαν τον ευλογημένο γάμο κατά το θέλημα του Θεού «καταπτύσαντες τήν κλεψιγαμίαν». Και πάλι η αναφορά, προτύπωση στους αθλητικούς αγώνες των αρχαίων προγόνων μας και την επιβράβευση των στεφανηφόρων αθλητών είναι εμφανής.
Μία τρίτη ερμηνεία των στεφάνων, πάλι από τον ιερό Χρυσόστομο: η στέψη αρμόζει σε βασιλείς, τα στέφανα δείχνουν την εξουσία και την ηγεμονία -αλλά και την ευθύνη- που από κοινού και οι δύο νυμφευθέντες αναλαμβάνουν για τον εαυτό τους, ο ένας για τον αλλο, για το σπίτι τους, για τα παιδιά τους. Κοινή η στέψη, η εξουσία, η ευθύνη. Στη Ρωσία –αλλά και στη χώρα μας σε κάποιες περιπτώσεις- τα στέφανα ήταν κατασκευασμένα από πολύτιμο μέταλλο, μοιάζοντας με στέμματα βασιλικά, φέροντας το αποτύπωμα του Χριστού -στο στέμμα του γαμπρού- και το αποτύπωμα της Παναγίας –στο στέμμα της νύφης. Οι αρμένιοι, για οκτώ ημέρες μετά τον γάμο τους, αποκαλούν τον γαμπρό και τη νύφη «τακχαβόρ», δηλ. βασιλείς. Οι σύζυγοι κατά την ιεροτελεστία στεφανώνονται ως βασιλείς, ενώ ψάλλεται το «Κύριε ὁ Θεός ἡμῶν δόξῃ καί τιμῇ στεφάνωσον αὐτούς».
Μετά τη στέψη ακολουθούν τα αγιογραφικά αναγνώσματα. Το αποστολικό, από το 5ο κεφάλαιο της πρός Εφεσίους επιστολης του αποστόλου Παύλου, στο οποίο πνευματοκινήτως διαγράφονται οι σχέσεις του άνδρα και της γυναίκας στο γάμο, ως εκτύπωση -όπως προείπαμε- και αντίγραφο της μυστικής και απόλυτης ενότητας του Χριστού με την Εκκλησία, και το ευαγγελικό ανάγνωσμα, από το κατά Ιωάννην ευαγγέλιο, όπου απαγγέλλεται το θαύμα στην Κανά, ο Χριστός, η Παναγία μητέρα Του και ορισμένοι από τους μαθητές Του παρακάθονται και συμμετέχουν στη χαρά του γάμου, και εκεί μάλιστα ο Κύριος επιτελεί το πρώτο θαύμα Του (ένα από τα λιγοστά θαύματα που αναφέρει ο Ιωάννης στο ευαγγέλιό του).
Στο ε΄ κεφάλαιο της επιστολης του προς Εφεσίους ο απόστολος Παύλος προτρέπει γενικότερα τους χριστιανούς σε πνευματική ζωή, «Γίνεσθε οὖν μιμηταί τοῦ Θεοῦ, ὡς τέκνα ἀγαπητά», έτσι αρχίζει το ε΄ κεφάλαιο, ενώ από τον στίχο 22 αναφέρεται συγκεκριμένα στη συζυγική ζωή, εξυψώνει το πρόσωπο της γυναίκας παρομοιάζοντάς την με την Εκκλησία, αποκαθηλώνει τον άνδρα από το βάθρο του δυνάστη μέσα στην οικογένεια θυμίζοντάς του πως ο Χριστός «ἑαυτόν παρέδωκεν ὑπέρ» της Εκκλησίας και πως με αυτόν τον τρόπο οι άνδρες οφείλουν να αγαπούν τις γυναίκες τους «καθώς καί ὁ Χριστός ἠγάπησε τήν Ἐκκλησίαν».
Μιά σκέψη αναφορικά με το ευαγγελικό ανάγνωσμα: Επιτρέψτε μου να σημειώσω, ότι στην επί του όρους ομιλία, όπως π.χ. διασώζεται στο κατά Ματθαίον ευαγγέλιο, ο Χριστός αναφέρεται στο χριστιανικό γάμο, στσ πλαίσια της συμπλήρωσης και τελειοποίησης του μωσαϊκού νόμου ή σε συζήτηση του με φαρισαίους (Ματθαίος, Μάρκος) αναφέρεται στο αδιάλυτο του γάμου. Κι όμως, η Εκκλησία μας καθόρισε στο Μυστήριο του γάμου –στο ευαγγελικό ανάγνωσμα- να μην αναφέρεται η διδασκαλία του Χριστού για τον γάμο, αλλά η συμμετοχή του Χριστού σε έναν γάμο.
Το ευαγγελικό ανάγνωσμα αναφέρεται ακόμη στην υπακοή που η Θεοτόκος υπέδειξε προς τους υπηρέτες του γάμου («ὅ,τι ἄν λέγῃ ὑμῖν ποιήσατε...»), υπενθυμίζοντάς μας τη μεγίστη αξία της υπακοής στην κοινή ζωή –συνεπώς και στη συζυγική. Ακόμη, και ο Χριστός εν τέλει πραγματοποιεί αυτό που Τον παρεκάλεσε η Μητέρα Του και θαυματουργεί. Ο Χριστός υπακούει στη Μητέρα Του και ακούει κάθε μητέρα, που με θέρμη προσεύχεται σ΄ Εκείνον.