Γάμος & Στέφανα: Ιστορική αναδρομή

Τα έθιμα και οι παραδόσεις του γάμου, μας ακολουθούν από την αρχαιότητα. Τα στέφανα του γάμου συναντώνται στην αρχαία Ελλάδα και η παράδοση αυτή συνεχίστηκε και από την ορθόδοξη εκκλησία. Κατά την τελετή του γάμου στην αρχαιότητα, στην πατρική ακόμη οικία, η νύφη ανέβαινε σε άμαξα, την κλινίδα, που την έσερναν γαϊδουράκια ή βόδια, και έπαιρνε θέση ανάμεσα στον νυμφίο (γαμπρός) και στον παράνυμφο, που ήταν κάποιος στενός συγγενής ή φίλος. Όλοι μαζί προχωρούσαν προς την οικία του γαμπρού. Η νύφη σ' αυτή την πομπική μετάβαση ήταν λαμπροστολισμένη και προπαντός φορούσε πάρα πολλά αρώματα, όπως εξάλλου και ο νυμφίος.

Επίσης, το ζεύγος φορούσε στεφάνι (τα "στέφανα" που χρησιμοποιούμε και σήμερα) από διάφορα φυτά αφιερωμένα στην Αφροδίτη, όπως ελιά, κληματόφυλλα και λεμονανθοί. Στη Βοιωτία τα στέφανα ήταν φτιαγμένα από σπαράγγια, λόγω της συμβολικής τους σημασίας, ότι δηλαδή, όπως στα σπαράγγια από σκληρά αγκάθια αναδύονται γλυκύτατοι καρποί, έτσι και ο καθένας από τους δύο θα παρείχε ήμερη και γλυκιά συμβίωση στον άλλον. Όμοια στέφανα, ωστόσο, φορούσαν και όσοι τους συνόδευαν. Η συνολική εικόνα, βέβαια, του νυμφίου και της νύφης ήταν εορταστική. Δεν φορούσαν ποικιλόχρωμα ή κόκκινα, αλλά ολόλευκα ρούχα, για να συμβολίζουν την απουσία φθοράς όχι τόσο στο σώμα τους όσο στη μεταξύ τους σχέση.

Xαλκός επικασσιτερωμένος. 10ος αιώνας Kωνσταντινούπολη

Aσήμι επιχρυσωμένο και γυάλινες πέτρες. 19ος αιώνας Φιλιππούπολη

Αργότερα, στα χριστιανικά χρόνια, σε έναν ελληνικό ορθόδοξο γάμο τα παραδοσιακά στέφανα για τη νύφη και τον γαμπρό ήταν φτιαγμένα από λεμονανθούς και συνδυάζονταν με το κομψό κέντημα του νυφικού φορέματος. Τα άνθη συμβόλιζαν την παρθενία και την αγνότητα, επειδή είναι άσπρα και εύθραυστα και εκπέμπουν μια γλυκιά, απαλή μυρωδιά.

Στο Βυζάντιο τα στέφανα ήταν σύμβολα βασιλικά και γι' αυτό έμοιαζαν με βασιλικές κορώνες. Με το γάμο θεωρούσαν ότι δημιουργείται ένα νέο βασίλειο: το σπίτι και η οικογένεια των δύο νεόνυμφων. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, ο ιερέας ευλογεί τα στέφανα πάνω στο ευαγγέλιο, κάνει το σημείο του σταυρού πάνω από τα κεφάλια της νύφης και του γαμπρού και επικαλείται τον ίδιο τον Θεό, να τους στεφανώσει με δόξα και τιμή, στο νέο μικρό τους βασίλειο, όπου θα πρέπει να κυβερνήσουν με σύνεση, σοφία και δικαιοσύνη. Τα στέφανα του γάμου, υπενθυμίζουν επίσης τα στέφανα των μαρτύρων, τονίζοντας τη μαρτυρική διάσταση της χριστιανικής ζωής και τις άμετρες θυσίες, που χρειάζεται να γίνουν μέσα στο γάμο, για να φτάσουν οι σύζυγοι στην τελείωση.

Σήμερα, τα νυφικά στέφανα αντιπροσωπεύουν την ένωση των δύο ανθρώπων, τους κρίκους που ενώνουν την αλυσίδα της ζωής τους . Η ορθόδοξη εκκλησία χρησιμοποιεί τα στέφανα για να δώσει μεγαλύτερη έμφαση στην ιερότητα της δέσμευσης των δύο νεόνυμφων. Γι’ αυτό το λόγο στο τέλος της τελετής ο ιερέας δένει τα δύο στέφανα σφιχτά με την κορδέλα τους και έτσι δεμένα θα πρέπει να φυλαχτούν.

Κατά μια πιο ενδιαφέρουσα άποψη, τα στέφανα πάνω στα κεφάλια των νεόνυμφων συμβολίζουν ότι και τα φωτοστέφανα των αγίων. Η νύφη και ο γαμπρός έχουν την ευκαιρία να γίνουν για λίγο άγιοι, αφού ο σκοπός του γάμου είναι ιερός: η δημιουργία οικογένειας. Στην πορεία του έγγαμου βίου τους οι δύο σύζυγοι κρίνονται ως προς την επίτευξη αυτού του ιερού σκοπού.

Aσήμι επιχρυσωμένο. 19ος αιώνας Tαρσός Mικράς Aσίας

Aσήμι επιχρυσωμένο και γυάλινες πέτρες. 19ος αιώνας Μικρά Ασία

Κατά την τελετή του γάμου και μέχρι να τοποθετήσει ο παπάς τα στέφανα πάνω στα κεφάλια της νύφης και του γαμπρού, τα στέφανα είναι μέσα σ' ένα δίσκο γεμάτο με κουφέτα. Σύμφωνα με την παράδοση οι ελεύθερες κοπέλες παίρνουν κουφέτα από τον δίσκο, τα βάζουν κάτω από το μαξιλάρι τους και περιμένουν ότι την τρίτη βραδιά θα δουν σε όνειρο τον άντρα που θα παντρευτούν. Ο κουμπάρος και η κουμπάρα αλλάζουν τρεις φορές τις βέρες και μετά τρεις φορές τα στέφανα. Τα στέφανα παραμένουν στα κεφάλια των νεόνυμφων για το υπόλοιπο της τελετής και κατά τη διάρκεια του χορού του Ησαΐα. Η κορδέλα των στεφάνων θα πρέπει να είναι αρκετά μακριά ώστε η νύφη και ο γαμπρός να μπορούν να κινούνται με άνεση.

Στο τέλος της τελετής του γάμου, οι γονείς της νύφης και του γαμπρού φιλάνε τα στέφανα και μετά τους νιόπαντρους. Ο ιερέας δένει τα στέφανα σφιχτά με την κορδέλα τους και τα δίνει στο ζευγάρι. Πολλά ζευγάρια συνηθίζουν να βάζουν τα στέφανα μέσα σε μια κομψή στεφανοθήκη σε κάποιο σημείο του σπιτιού τους, για να θυμούνται την ευτυχισμένη αυτή στιγμή της ζωής τους και την υπόσχεση δέσμευσης που έχουν ανταλλάξει.

Τα στέφανα του γάμου μας είναι από τα λίγα αντικείμενα της τελετής που μπορούν να παραμείνουν ως ενθύμια όχι μόνο σε εμάς τους ίδιους αλλά και στους μακρινούς απογόνους μας.

Στέφανα : Η έννοια

Τα στέφανα στην αρχαιότητα

Τα στέφανα του γάμου, ως στοιχείο ταυτότητας του μυστηρίου, συναντώνται ήδη από τα αρχαία χρόνια. Κατά την τελετή του γάμου, στην πατρική ακόμα οικία, η νύφη, υπό την κλινίδα (το άρμα της εποχής), τοποθετούνταν ανάμεσα στο νυμφίο και τον παράνυμφο και όλοι μαζί προχωρούσαν προς το σπίτι του γαμπρού. ‘‘Η νύφη σε αυτή την πομπική μετάβαση'', αναφέρεται σε κείμενα ερευνών, ‘‘ήταν λαμπροστολισμένη και προπαντός φορούσε πολλά αρώματα όπως εξάλλου και ο νυμφίος''.

Παράλληλο ήταν και το στόλισμα με στέφανα προς τιμήν της θεάς Αφροδίτης. Ελιά, κληματόφυλλα και λεμονανθοί αποτελούσαν και τα βασικά στοιχεία της σύνθεσης. Στη Βοιωτία βασικό στοιχείο αποτελούσαν τα σπαράγγια συμβολίζοντας έτσι την ευζωία που έμελλε να έχει το ζευγάρι στον έγγαμο βίο του. Στέφανα φορούσαν όμως και όσοι συνόδευαν τους νεόνυμφους. Δεν φορούσαν ποικιλόχρωμα ρούχα ή κόκκινα αλλά ολόλευκα, για να συμβολίσουν την απουσία φθοράς στις μεταξύ τους σχέσεις.

Τα στέφανα στα πρώτα χριστιανικά χρόνια

Στα χριστιανικά χρόνια, στην τελετή του μυστηρίου ήταν οι λεμονανθοί που αποτελούσαν το βασικό συστατικό της σύνθεσης των στεφάνων. Η σύνθεση θεωρούνταν επικουρική του κομψού κεντήματος του νυφικού φορέματος. Τα άνθη συμβόλιζαν την παρθενία και την αγνότητα.

Τα στέφανα στο Βυζάντιο

Στο βυζάντιο η αυτοκρατορική και η βασιλική ηθικά μετεμπεδόθηκε και στο φτωχό σπιτικό. Τα στέφανα ήταν πλέον σύμβολα βασιλικά μοιάζοντας με βασιλικές κορόνες. Με το γάμο πίστευαν ότι δημιουργείται και ένα νέο βασίλειο: το σπίτι και οι οικογένεια των δυο νεόνυμφων. Ο ιερέας ευλογούσε τα στέφανα πάνω στο ευαγγέλιο, έκανε το σημείο του σταυρού πάνω από τα κεφάλια της νύφης και του γαμπρού επικαλούμενος τον ίδιο τον Θεό να τους στεφανώσει με δόξα και τιμή στο νέο τους σπιτικό. Σύνεση, σοφία και δικαιοσύνη ήθελαν να τους συντροφεύουν. Τα στέφανα όμως είχαν και δεύτερο χαρακτήρα. Αυτόν του μαρτυρίου. Τόνιζαν παράλληλα τη μαρτυρική διάσταση της χριστιανικής ζωής και τις άμετρες θυσίες που ήταν να λάβουν μέρος μέσα στα πλαίσια του έγγαμης ζωής. Αυτές και οι προϋποθέσεις μιας ολοκληρωμένης συζυγικής συμβίωσης.

Τα στέφανα σήμερα

Σήμερα, τα νυφικά στέφανα, συμβολίζουν μεγαλοπρεπώς την ένωση των δύο ανθρώπων. Της νύφης και του γαμπρού. Αποτελούν του κρίκους που τους ενώνουν στην αλυσίδα της ζωής. Η ορθόδοξη εκκλησία τονίζει αυτόν τον συμβολισμό δένοντας με το τέλος του μυστηρίου τα στέφανα με μια κορδέλα προκειμένου αυτά να φυλαχτούν με κάποια ασφάλεια. Επιπρόσθετος είναι και ο παραλληλισμός των στεφάνων του γάμου με τα φωτοστέφανα των αγίων. Έτσι τονίζεται και ο ιερός σκοπός του γάμου, η δημιουργία της οικογένειας. Κατά την τελετή του γάμου και μέχρι αυτά να τοποθετηθούν στα κεφάλια των νεόνυμφων, τα στέφανα είναι αφημένα μέσα σε ένα δίσκο με κουφέτα.

Σύμφωνα με την παράδοση οι ελεύθερες κοπέλες που παίρνουν από το δίσκο τα κουφέτα, βάζοντάς τα κάτω από το μαξιλάρι τους, ονειρεύονται την τρίτη μέρα τον άνδρα που θα παντρευτούν. Ο κουμπάρος και η κουμπάρα αλλάζουν τρεις φορές τις βέρες και μετά τρεις φορές τα στέφανα τα οποία και παραμένουν στις κεφαλές των νεόνυμφων μέχρι το χορό του Ησαΐα. Στο τέλος της τελετής του γάμου, οι γονείς φυλάνε τα στέφανα και κατόπιν τους νεόνυμφους ενώ εν συνεχεία ο ιερέας τα δένει σφικτά με την κορδέλα τους και τα δίνει στο ζευγάρι.

Τα στέφανα του γάμου είναι από τα λίγα αντικείμενα του μυστηρίου που μπορούν να μας παραμείνουν ως ενθύμια όχι μόνο σε εμάς τους ίδιους αλλά επίσης και στους μακρινούς απογόνους μας. Για το λόγο αυτό σήμερα επιλέγονται πρωτότυπα υλικά κατασκευής που να αντέχουν στο χρόνο, όπως πολύτιμα μέταλλα, ημιπολύτιμες πέτρες και κρύσταλλα πέραν των ανθών που πολλές φορές χρησιμοποιούνται. Εκ αυτού και η έκφραση: «Καλά στέφανα».