Μητροπολίτου Σισανίου και Σιατίστης π. Παύλου
Τη σχέση των παιδιών με τους γονείς. Τη σχέση των γονιών με τα παιδιά τους. Είναι μια δύσκολη σχέση. Πολλές φορές χωρίς ελευθερία, στο όνομα της αγάπης. Τις περισσότερες φορές με τον εγωισμό μας στη θέση της αγάπης είναι πάρα πολύ εύκολο να έρθει η σύγκρουση. Αλήθεια, όταν μεγαλώνουμε τα παιδιά μας τί όραμα έχουμε στη ζωή μας; Μεγαλώνουμε παιδιά για να ζήσουν ελεύθερα και να σταθούν στα πόδια τους ή τα «καμαρώνουμε» γιατί μας ακούνε; Εάν χαιρόμαστε γιατί μας ακούνε πάντα, ουσιαστικά έχουμε αναγνωρίσει και ανακηρύξει σε αλάθητο τον εαυτό μας, και πιστεύουμε ότι έχουμε πάντα δίκιο, και χαιρόμαστε που τα παιδιά μας μάς ακούνε. Ενώ θα έπρεπε να ανησυχούμε αν μας ακούνε πάντα, και πολύ περισσότερο στο διάστημα της εφηβείας, που είναι η προσπάθεια του νέου παιδιού να κατακτήσει την ελευθερία του. Θέλει την αγάπη μας, αλλά όχι με τη στέρηση της ελευθερίας. Και χωρίς ελευθερία δεν υπάρχει ευθύνη. Κι αυτό το ξέρουμε και το βιώνουμε. Μεγαλώνουμε τα παιδιά μας για να εξαρτώνται διαρκώς από μας ή μ’ έναν τέτοιο τρόπο που όταν μας φύγουν αύριο να μπορούν να σταθούν στα δικά τους τα πόδια; Θα μπορούσαμε να εξηγήσουμε τί σημαίνει ότι το καλό μας το παιδί που το ορίζαμε όσο το είχαμε κοντά μας μόλις φύγει από κοντά μας μπλέκει και καταστρέφεται; Το ερώτημα καίριο. Φταίνε οι κακές παρέες ή ο τρόπος που εμείς το μεγαλώσαμε; Εμείς δεν ξέραμε ότι υπάρχουν και κακές παρέες; Δεν θα έπρεπε λοιπόν να το μεγαλώσουμε έτσι ώστε να μπορεί να σταθεί στα πόδια του και να μη μας έχει ανάγκη; Όμως πολλές φορές εμείς το μεγαλώνουμε με λάθος τρόπο, με μια αγάπη που είναι αρρωστημένη, με μια αγάπη που δεν βλέπει το πραγματικό συμφέρον του παιδιού.
Να παρουσιάσω ένα απλό παράδειγμα: Πριν από δύο χρόνια βρισκόμουν τη μέρα της Μεταμορφώσεως στον Άγιο Ιωάννη το Ρώσο. Λειτουργούσα εκεί και είχα μαζί μου μια οικογένεια από την Αμερική με έξι παιδιά. Μετά πήγαμε κάπου να φάμε. Νηστεία μεν, Μεταμορφώσεως δε, μπορούσαμε να φάμε και κάτι ψαρικό. Εκεί που τρώγαμε, κάποια στιγμή σηκώθηκα και καθώς πήγα να γυρίσω είδα ένα παιδάκι. Ένα παιδάκι, 10,11,12 -κάπου εκεί-, μ’ ένα σουβλάκι στο χέρι και στρίβοντας βλέπω δίπλα και τους γονείς του που έκαναν το ίδιο. Εκείνη τη στιγμή μου καρφώθηκε στο μυαλό σαν ερώτημα: Αν το παιδί αυτό στα 15 του παίρνει ναρκωτικά, θα ρωτάει ο πατέρας ποιός φταίει και θα είναι σοβαρός; Ετοίμασε το παιδί του για να λέει «όχι», ακόμα και σε πράγματα που του αρέσουνε; Πότε το προπόνησε; Βλέπετε πόσο τυφλοί είμαστε, όταν αναγνωρίζουμε πόσο σημαντικό πράγμα είναι η προπόνηση για έναν αθλητή, προκειμένου να κερδίσει ένα μετάλλιο και δεν αναγνωρίζουμε την προπόνηση για έναν άνθρωπο, προκειμένου να κερδίσει τη ζωή! Για να δείτε ότι το πρόβλημα το ’χουμε εμείς, περίπου το ίδιο διάστημα, αλλά το χειμώνα, σ’ ένα σχολείο εδώ των Αθηνών, με κάλεσαν για να μιλήσω στα παιδιά στο πλαίσιο του μαθήματος της Περιβαλλοντικής Αγωγής. Το μάθημά τους ήταν εκείνη τη χρονιά οι νηστίσιμες συνταγές. Εμένα μου ζήτησαν να μιλήσω για τη νηστεία. Ε, τους μίλησα για τη νηστεία, τους είπα τί είναι, ποιός την είπε, γιατί την κάνουμε, πώς την κάνουμε και ούτω καθεξής. Τα παιδιά με ρώτησαν, τους απάντησα, τελειώσαμε. Την επόμενη χρονιά τα παιδιά αυτά ήρθανε στη Σιάτιστα. Η μαθήτρια που ανέλαβε να με προσφωνήσει, μ’ ευχαρίστησε πρώτον γιατί την περασμένη χρονιά είχα πάει στο σχολείο τους και μου ’πε το εξής: «Θα σας πω και κάτι που δεν το ξέρετε, και φαντάζομαι να χαρείτε. Τα περισσότερα παιδιά εκείνη την ημέρα όταν γυρίσαμε στο σπίτι μας απαιτήσαμε από τους γονείς μας να νηστεύουμε την υπόλοιπη Σαρακοστή». Το ερώτημα απλό: Ποιός είχε πιο πολύ μυαλό, τα παιδιά ή οι γονείς τους; Γιατί το ζήτησαν τα παιδιά; Γιατί κατενόησαν πόσο σημαντικό είναι κι ότι δεν είναι «τα καημένα τα παιδιά». Με «τα καημένα τα παιδιά», τα κάνουμε όλα άρρωστα ουσιαστικά. Όταν βλέπουμε, λοιπόν, ένα παιδί να μην μπορεί να σταθεί στα πόδια του έξω από το σπίτι του, μήπως είναι λανθασμένη η αγωγή που του δώσαμε; Δηλαδή, πώς το φανταζόμαστε, θα είναι πάντα μαζί μας; Θα είμαστε πάντα πάνω από το κεφάλι του; Δεν το μεγαλώσαμε ώστε να είναι ελεύθερο, ώστε να είναι υπεύθυνο. Κι αυτό σημαίνει λανθασμένη αγάπη απέναντι του. Εάν πραγματικά σεβόμαστε την ελευθερία του, κι αν το αγαπάμε, τότε θα διαλεγόμαστε διαρκώς μαζί του από τη μικρή του ηλικία. Όχι όταν ξαφνικά αρχίσουν τα προβλήματα. Διότι αυτές δεν είναι δύο λέξεις, η Ελευθερία και η Αγάπη. Ορίζουν μια στάση ζωής. Θα είμαστε σ’ ένα διαρκή διάλογο με το παιδί μας και το παιδί μας θα μας εμπιστεύεται, γιατί θα βλέπει σ’ αυτή την προσπάθεια μας την αγάπη μας και θα την εμπιστεύεται. Τα παιδιά δεν είναι καθόλου παράλογα, αλλά τους έχουμε στερήσει, πολλές φορές, και την ελευθερία και την αγάπη. Γιατί αυτό που τους προσφέρουμε, τις περισσότερες φορές είναι δικό μας θέλημα.
Διαρκής διάλογος
Κατά τον ίδιο τρόπο, ο σεβασμός της ελευθερίας οδηγεί σ’ ένα διαρκή διάλογο μ’ έναν δικό μας άνθρωπο, με τον άνθρωπο μας, με τον ή την σύζυγο. Ακόμη ο σεβασμός της ελευθερίας του άλλου μας κάνει ακριβώς να μπορούμε, ακόμα κι όταν διαφωνούμε με τον άλλον, να σεβόμαστε τη δυνατότητά του και την ελευθερία του να διαφωνεί μαζί μας κι όχι να έχουμε ως κριτήριο πάντα το δικό μας θέλημα. Η ελευθερία και η αγάπη είναι μια στάση ζωής τελείως αντίστροφη από τον εγωισμό και τις εγωιστικές σχέσεις που συνήθως δημιουργούμε. Ακόμη και μέσα στο χώρο της Εκκλησίας και μέσα στο χώρο της κοινωνίας που ζούμε, αν πάσχουν οι ανθρώπινες σχέσεις μας είναι γιατί δεν έχουν ούτε ελευθερία ούτε αγάπη ή γιατί η αγάπη που έχουν μερικές φορές στερείται της ελευθερίας που πρέπει να προσφέρεις στον άλλον. Πόσες φορές εμείς ζητάμε την αποκλειστικότητα του άλλου; Με ποιό δικαίωμα; Όταν κάποιος είναι φίλος μου, του απαγορεύεται, να έχει κι άλλους φίλους; Όταν κάποιος βγαίνει με κάποιον φίλο του πρέπει να είμαι κι εγώ μαζί του; Κι αν δεν είμαι θα παρεξηγηθώ; Γιατί; Πόσο σέβομαι την ελευθερία του άλλου, την προσωπικότητά του; Χαίρομαι γιατί δεν είμαι ο αποκλειστικός φίλος. Το ίδιο και γενικότερα μέσα στις σχέσεις μας, στο χώρο μας τον εργασιακό, πόσο σεβόμαστε την ελευθερία του άλλου, τη δυνατότητα του να είναι διαφορετικός; Ακόμα κι όταν κάποιος άνθρωπος έχει διαφορετική πίστη από μας, πόσο σεβόμαστε τη διαφορετικότητά του, τη δυνατότητά του να είναι κάτι άλλο, και πόσο διαρκώς συνεχίζουμε να τον αγαπάμε;
Εάν λοιπόν παρατηρήσουμε, με πάρα πολλή προσοχή, θα δούμε ότι η πραγματική ποιότητα των ανθρωπίνων σχέσεων σ’ όλο της το φάσμα, αλλά και της σχέσης του ανθρώπου με το Θεό, εκεί πάσχει. Παρ’ όλο, που το αρχέτυπό μας, ο Χριστός, μας ορίζει τον τρόπο. Αν ο Θεός όρισε τον τρόπο της σχέσης μαζί μας μέσα στην ελευθερία και στην αγάπη, τί σημαίνει το «αδιαιρέτως» ; Δεν μπορώ να ζήσω χωρίς εσένα. Αλλά το δεν μπορώ να ζήσω χωρίς εσένα, δεν σημαίνει «σε καταπίνω». Σημαίνει, επειδή δεν μπορώ να ζήσω χωρίς εσένα, θέλω να είσαι αυτός που είσαι. Να σ’ αγαπώ γιατί είσαι «εσύ» κι όχι γιατί θέλω να σε κάνω «εγώ».
Να κάνω μια παρένθεση και να αναφερθώ πάλι στα νέα παιδιά. Πόσο καταπιεστικοί γινόμαστε και ανελεύθεροι θέλοντας να τους προσφέρουμε το Χριστό; Ο Χριστός πρέπει να είναι συνειδητή επιλογή τους. Εάν τους έχουμε δώσει σωστή αγωγή από τα παιδικά τους χρόνια, τα βοηθάμε. Αλλά δεν θα τους Τον φορέσουμε καπέλο. Πήγα κάποτε σ’ ένα σχολείο. Όταν τους είπα: «Παιδιά, μπήκε ένας παπάς στην τάξη σας, έχετε κάτι να του πείτε;». Ένα παιδί αυθόρμητα μου λέει: «Πάτερ, γιατί η Εκκλησία είναι μακριά μας;». Κι εγώ του είπα: «Και γιατί να είναι κοντά σας; Τη χρειάζεστε;». Και μου λέει: «Ναι». Τότε του λέω: «Ψάχτε να τη βρείτε. Αν πραγματικά χρειάζεστε την Εκκλησία, τη χάρη του Θεού, αναζητήστε την για να την έχετε και να είναι δική σας». Και πολλές φορές τους λέω ότι πηγαίνω, όχι γιατί θέλω να τους φορέσω κάτι καπέλο, αλλά γιατί θέλω απλά, λίγο, ν’ αγγίξω κάποιους προβληματισμούς. Και τους τονίζω ότι: «στη ζωή σας θα περπατήσετε μόνο με τα δικά σας πόδια. Ούτε με τα δικά μου, ούτε με του πατέρα σας, ούτε με της μάνας σας. Κι είναι σημαντικό για σας, η σανίδα που θα πατήσετε εσείς να διαπιστώσετε ότι είναι γερή».
Έτσι λοιπόν, σ’ αυτή την κρίση, που είναι αποτέλεσμα του σκοτασμού του νοός μας, έρχεται το πρόσωπο του Χριστού με την ύπαρξη και τη δομή του να φωτίσει πρώτον το μυστήριο του ανθρώπου. Τί σημαίνει περνάνε κρίση οι ανθρώπινες σχέσεις; Σημαίνει ότι περνάει κρίση το ανθρώπινο πρόσωπο και η κρίση του ανθρώπινου προσώπου είναι οντολογική, δεν είναι ηθική γιατί ουσιαστικά έχει χάσει την επαφή με την αλήθεια του, μ’ αυτό που πραγματικά είναι, και λειτουργεί με λάθος τρόπο. Γι’ αυτό έχει διαρκώς παρενέργειες σ’ όλα τα επίπεδα της ζωής του.
Ο Χριστός λοιπόν φωτίζει την πορεία του ανθρώπινου προσώπου, φωτίζει την υπόσταση και τη δομή του ανθρώπου και κατά συνέπεια φωτίζει τις σχέσεις του ανθρώπινου προσώπου με τον Θεό και με τον άνθρωπο. Ο ίδιος λοιπόν μας έδειξε ότι αυτός ο τρόπος είναι ένας και μοναδικός· η ελευθερία και η αγάπη, με την οποία Εκείνος ήρθε σε μας, η ελευθερία και η αγάπη με την οποία εμείς πηγαίνουμε σ’ Εκείνον.
Ο Χριστός ήρθε και προσέλαβε και θεράπευσε την ανθρώπινη φύση μας, γι’ αυτό με την Ανάληψη του Χριστού τελειώνει το έργο του Χριστού. Μένει όμως και το έργο του Αγίου Πνεύματος . Ποιό είναι το έργο του Αγίου Πνεύματος; Το Άγιο Πνεύμα δεν ήρθε σαν μια μαζική έκχυση φωτός, που σκέπασε τον τόπο, όπου βρίσκονταν συγκεντρωμένοι οι μαθητές, αλλά ήρθε μεριζόμενο σε πύρινες γλώσσες, που η κάθε μια κάθισε στον καθένα ξεχωριστά. Το έργο λοιπόν του Χριστού αφορά στην ανθρώπινη φύση μας και στη θεραπεία της και το έργο του Αγίου Πνεύματος αφορά στο ανθρώπινο πρόσωπό μας. Δια του Αγίου Πνεύματος ο άνθρωπος μπορεί πλέον να νικήσει τον θάνατο και να ζήσει στη Βασιλεία του Θεού. Αλλά το Πνεύμα το Άγιο έρχεται και μένει σε μας να το δεχτούμε. Αν δεν το δεχτούμε, τότε είμαστε εμείς εκείνοι οι οποίοι ουσιαστικά δεν στρέψαμε την ελευθερία μας προς την αλήθεια. Γιατί αγάπη, αλήθεια και ελευθερία είναι τελικά το γερό βάθρο πάνω στο οποίο πατάει ο άνθρωπος και ο υγιής πολιτισμός του.
(Μητροπ. Σισανίου και Σιατίστης Παύλου, «Ελευθερία και Αγάπη οι βασικές συντεταγμένες των ανθρωπίνων σχέσεων.» Συλλογικός τόμος, «Ονειρεύομαι μια οικογένεια και ένα σχολείο», εκδ. Αρχονταρίκι)
