Αδελφής Μαγδαληνής
Η τηλεόραση προκαλεί πολλές συγκρούσεις στο σπίτι, ιδίως μεταξύ γονέων και παιδιών. Αναμφίβολα τα προγράμματά της συχνά προκαλούν τρόμο ή είναι βλάσφημα ή αισχρά ή βίαια και τέτοια προγράμματα έχουν βλαβερές συνέπειες. Ακόμη, όταν τη συνηθίσει κανείς δεν μπορεί πια να κάνει χωρίς αυτήν. Δυστυχώς σπανίζουν τα προγράμματα που ξεκουράζουν, πληροφορούν ή είναι εποικοδομητικά. Η πιθανότητα να μην υπάρχει καθόλου τηλεόραση στο σπίτι εξαρτάται από το αν μπορεί η οικογένεια να αντιμετωπίσει το γεγονός ότι θα αποτελεί εξαίρεση στον κανόνα. Δύο άκρα πρέπει να αποφεύγονται: ή να απομονώνονται πάρα πολύ τα παιδιά από τους συνομηλίκους τους ή να ζητούν την τηλεόραση ασταμάτητα. Αν δεν υπάρχει τηλεόραση στο σπίτι, θα πρέπει να αντισταθμίζονται τα αναντίρρητα κοινωνικά πλεονεκτήματα που προσφέρει αυτή. Με άλλα λόγια, τα παιδιά πρέπει να μπορούν να ζουν μαζί μ΄ εκείνους οι οποίοι περνούν πολλές ώρες καθημερινά μπροστά στη μικρή οθόνη και τους αρέσει να συζητούν για τα προγράμματα, χωρίς να αισθάνονται υπερηφάνεια ούτε να έχουν συμπλέγματα κατωτερότητας. Είναι πολύ ευκολότερο να περάσεις χωρίς τηλεόραση, όταν τα παιδιά είναι μικρά και δεν πηγαίνουν ακόμα στο σχολείο ή όταν μεγαλώσουν και συμφωνούν με την απόφαση της οικογένειας να μην έχει τηλεόραση.
Όταν υπάρχει τηλεόραση θα πρέπει να υπηρετεί την οικογενειακή ζωή και όχι να την καταδυναστεύει. Για τα πολύ μικρά παιδιά (προσχολικής ηλικίας) είναι εύκολο να μειώσουμε στο ελάχιστο το χρόνο που περνούν μπροστά στην τηλεόραση και να κάνουμε εμείς οι ίδιοι την επιλογή των προγραμμάτων. Τα παιδιά δεν πρέπει να συνηθίζουν στην παθητική ψυχαγωγία που τους προσφέρεται έτοιμη. Αυτή άλλωστε είναι και η πιο επικίνδυνη πλευρά της τηλεοράσεως: συνηθίζει εκείνους που την παρακολουθούν να δέχονται παθητικά εικόνες, ήχους και τελικά ιδέες. Οι γονείς παιδιών προσχολικής ηλικίας θα πρέπει να αφιερώνουν ώρες παίζοντας και κάνοντας εργασίες με τα παιδιά τους για να τα συνηθίσουν σε δραστηριότητες, όπως το διάβασμα, οι οποίες απαιτούν υπομονή και προσπάθεια ή επικοινωνία με άλλο πρόσωπο. Η τηλεόραση δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ως φύλακας των παιδιών· δεν την ανοίγουμε για να ησυχάσουν τα παιδιά, ούτε για να μείνουν στο σπίτι. Ακόμη και για τα μεγαλύτερα παιδιά ο πειρασμός να καθίσουν μπροστά στην τηλεόραση μειώνεται, αν έχουν άλλες δραστηριότητες για να γεμίσουν το χρόνο τους και να διοχετεύσουν την ενεργητικότητά τους. Στόχος μας πρέπει να είναι να μάθουν τα παιδιά, καθώς μεγαλώνουν, να κάνουν μόνα τους την επιλογή των προγραμμάτων, να χρησιμοποιούν την τηλεόραση για να δουν ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα και μετά να την κλείνουν. Μ΄ άλλα λόγια δεν βλέπει κανείς τηλεόραση για να περνά η ώρα.
Επίσης η παρακολούθηση της τηλεοράσεως πρέπει να είναι μια οικογενειακή δραστηριότητα. Οι γονείς οφείλουν να βλέπουν μαζί με τα παιδιά τους ακόμα κι εκείνα τα προγράμματα, τα οποία κατά τη γνώμη τους δεν είναι καλά, αλλά παρόλα αυτά θεώρησαν καλό να μην τα απαγορεύσουν. Οφείλουν να συζητούν τα προγράμματα με τα παιδιά τους σε μια κατάλληλη στιγμή – ίσως πολύ αργότερα – και να καλλιεργούν στα παιδιά ένα υγιές κριτικό αισθητήριο. Τα παιδιά μπορούν να μάθουν από τις εμπειρίες τους. Κατά τη διάρκεια κάποιων συζητήσεών μου με ορισμένα πολύ μικρά παιδιά, μου είπαν ότι έχουν καταλάβει πως οι ταινίες τρόμου προκαλούν εφιάλτες. Άλλα πάλι, μεγαλύτερα, ένοιωσαν, μετά από μια αισχρή ταινία, πόσο μεγάλη βλάβη προξενεί η πορνογραφία. Τέλος, άλλα συμφώνησαν ότι είναι πολύ δύσκολο να προσευχηθεί κανείς μετά την παρακολούθηση μερικών προγραμμάτων. Μπορούμε να τους εξηγήσουμε ότι οι εικόνες μένουν τυπωμένες στο μυαλό και μπορούν να μας ενοχλούν, ακόμα και πολύ αργότερα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε να εκφράζουμε το θαυμασμό μας και να επαινούμε τα καλά προγράμματα· και πρέπει, βέβαια, να έχουμε υπ΄ όψιν τη φυσική διαφορά στις προτιμήσεις μεταξύ παιδιών και ενηλίκων.
Μερικές φορές τα παιδιά που θέλουν να παραστήσουν το μεγάλο στους φίλους τους, δεν καταλαβαίνουν ότι το να βλέπεις όλα όσα προβάλλονται στην τηλεόραση και τον κινηματογράφο ή να διαβάζεις τα πάντα χωρίς να σκανδαλισθείς δεν είναι δείγμα ωριμότητος. Αν η μόνη μας αντίδραση που αφήνουμε να φανεί, όταν βλέπουμε ακατάλληλες σκηνές, είναι η απόρριψη ή η απαγόρευση, ίσως αυτό κάνει τα παιδιά μας να δείχνουν περισσότερο ενδιαφέρον για τέτοια πράγματα. Επίσης θα τα βοηθούσε, αν τους δίναμε να καταλάβουν ότι μπορεί κάλλιστα να μην αρέσουν σ΄ έναν ενήλικο οι ταινίες και τα βιβλία των οποίων η ποιότητα είναι συζητήσιμη.
Θυμάμαι μια συζήτηση όπου ένας ενήλικας είπε ότι φοβόταν να δει μια ταινία τρόμου· τα παιδιά που τον άκουσαν άρχισαν να παραδέχονται, τουλάχιστον μεταξύ τους, ότι, πράγματι, κι αυτά φοβόνταν λιγάκι… Στα μεγαλύτερα παιδιά μπορούμε να εξηγήσουμε ότι απορρίπτουμε ορισμένες τολμηρές σκηνές, όχι επειδή αφορούν κάτι το οποίο είναι βρώμικο καθ΄ εαυτό αλλά επειδή υποβιβάζουν μια αυθεντική σχέση αγάπης. Αυτή η ανοιχτή στάση απέναντι στους εφήβους είναι αποδοτικότερη από την αυστηρή λογοκρισία – και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μερικές φορές ο άνθρωπος μπορεί να αντλήσει κέρδος από πηγές που ούτε καν φανταζόμαστε. Είναι προτιμότερο οι γονείς να προσεύχονται κρυφά για τα παιδιά τους να ωφεληθούν από οτιδήποτε κάνουν, παρά να ελέγχουν όλες τους τις δραστηριότητες.
Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος συμβουλεύει έναν πατέρα, ο οποίος θέλει να πείσει το γιό του να μην παρακολουθήσει ένα άσεμνο θέαμα, να του μιλήσει έτσι: «Ω τέκνον, ανελευθέρων τα θεάματα εκείνα (…). Υπόσχου μηδέν ακούσειν άσχημον μεδέ ερείν, και άπιθι· αλλ΄ ου δυνατόν εκεί μηδέν ακούσαι αισχρόν. Ανάξια των σων οφθαλμών τα γινόμενα». Και προσθέτει: «Άμα και καταφιλώμεν αυτόν λέγοντες και περιβάλλωμεν ταις χερσίν και επισφίγγωμεν, ώστε τον πόθον δεικνύειν. Τούτοις άπασιν αυτόν μαλάττωμεν». (Παιδί μου, τα θεάματα εκείνα (…) δεν είναι για ανθρώπους ελεύθερους. Δος μου την υπόσχεσή σου ότι δε θ΄ ακούσεις εκεί άσχημο λόγο και ότι δε θα πεις, και πήγαινε· αλλά δεν είναι δυνατό να μην ακούσεις εκεί αισχρό λόγο. Είναι ανάξια για τα μάτια σου τα όσα γίνονται εκεί. Συγχρόνως με τα λόγια αυτά που θα του λέμε να το φιλούμε και να το αγκαλιάζουμε και να το σφίγγουμε στην αγκαλιά μας, δείχνοντάς του έτσι την αγάπη μας. Με όλα αυτά να το μαλακώνουμε).
Απόσπασμα από το βιβλίο της «Σκέψεις για τα παιδιά στην ορθόδοξη εκκλησία σήμερα»
