Ἐσεῖς πῶς δὲν χωρίσατε ἀκόμα;

 

Του Κωνσταντίνου Γανωτή

Βλέποντας κανεὶς στὴν ἐποχή μας ζευγάρια ταιριασμένα κι ἀγαπημένα ἀπορεῖ πῶς τὰ κατάφεραν καὶ δὲν ἐχώρισαν ἀκόμα. Μά, θὰ πεῖτε, δὲν συντρέχουν προφανῶς οἱ λόγοι τοῦ χωρισμοῦ. Στὰ χρόνια τὰ δικά μας ἀκόμα πράγματι ὑπῆρχαν συμβατικοὶ λόγοι γιὰ τὸ διαζύγιο καὶ τέτοιοι ἦταν ἡ μοιχεία, ἡ ἀσωτία, ἡ κακομεταχείριση. Στὴ δική σας ἐποχὴ ἡ διάσταση τοῦ ζευγαριοῦ, ποὺ ὁδηγεῖ στὴ διάλυση τῆς οἰκογένειας, ἀποκαλύπτει τὴν πραγματικὴ αἰτία της, τὴν ἀπουσία τοῦ Θεοῦ. Χωρὶς ἄλλη αἰτία διαπιστώνουν ἕνα πρωὶ ὅτι δὲν ἀντέχουν ὁ ἕνας τὸν ἄλλον. ῾Η ἕλξη τῶν συζύγων χαλαρώνει καὶ σβήνει μὲ τρόπο, ποὺ καὶ οἱ ἴδιοι δὲν τὸν καταλαβαίνουν. Δὲν μποροῦν νὰ ἐξηγήσουν τὸ γεγονὸς μὲ τὴ γλῶσσα, ποὺ ἔμαθαν νὰ χρησιμοποιοῦν, τὰ οἰκονομικὰ δηλ. αἴτια, τὰ βιολογικά, τὰ αἰσθητικὰ κ.λπ.

Κι ἐνῷ δὲν ἔχουν νὰ ἐπικαλεσθοῦν ἕνα ἀπὸ τὰ συμβατικὰ αἴτια, βρίσκονται μὲ ἔκπληξη μπροστὰ στὸ ψυχολογικὸ φαινόμενο νὰ μὴν ἀντέχουν τὴν ὕπαρξη, τὴν παρουσία τοῦ ἄλλου, τοῦ συζύγου τους, δηλαδὴ νὰ μὴν ἀντέχουν τὴν ἴδια τὴ σχέση. Κοιτάξετε τὸ σημερινὸ ἄνθρωπο, ποὺ ἐνῷ καίγεται ἀπὸ τὴ μοναξιά, συγχρόνως ἐπιδιώκει τὴν ἀπόλυτη μοναξιά, τὴ μοναξιὰ νὰ μὴν προσδιορίζεται ἀπὸ καμμιὰ σχέση. Αὐτὴ εἶναι ἡ μοναξιὰ τῆς κόλασης.

῾Ο γάμος διαλύεται, γιατὶ δὲν προσφέρει στὸ ζευγάρι τὴν ἀπόλαυση, ποὺ προσδοκοῦσαν νὰ ἀπολαύσουν, ὅταν παντρεύονταν. Μόνον ἡ τέλεια παράδοση τοῦ ἑνὸς στὸν ἄλλον χωρὶς ἄλλες ὁποιεσδήποτε παρεμβολές, σκέψεων λ.χ. σκοπιμοτήτων, φόβων κ.λπ. μπορεῖ νὰ δώσει τὴν εὐτυχία τοῦ γάμου. Λέω «μπορεῖ», γιατὶ ὑπάρχει μιὰ προϋπόθεση ἀκόμα ποὺ δὲν ἰσχύει στὰ ζῶα. ῾Η αἴσθηση τοῦ χρόνου, τῆς τύχης, ἡ βεβαιότητα τοῦ προσωρινοῦ τῆς ζωῆς καὶ τοῦ θανάτου δηλητηριάζει τὴν εὐτυχία σὲ κάθε σχέση καὶ βέβαια καὶ τοῦ γάμου. Τὸ ἀβέβαιο τῶν προθέσεων τοῦ ἄλλου μπαίνει στὴ σχέση τοῦ ζευγαριοῦ. Ποιός θὰ ἐγγυηθεῖ τὴ συζυγικὴ πίστη, τὴν εἰλικρίνεια καὶ τὴν ἀντοχὴ τοῦ ἄλλου στοὺς πειρασμούς; ῎Ετσι ἡ συζυγικὴ σχέση προχωρεῖ κάτω ἀπὸ τὴν ἀπειλὴ τῆς ἀποτυχίας. Καὶ τὸ διαζύγιο ἔρχεται σὰν ὥριμος καρπός.

Κι ἔτσι ὑφαίνεται ἡ αἴσθηση τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου τοῦ πολιτισμοῦ. ῾Η θέα τοῦ κόσμου δὲν τοῦ προσφέρει εὐχαρίστηση, ὅσο κι ἂν ὁρκίζεται γιὰ τὸ ἀντίθετο. ᾿Επιστρατεύονται οἱ ἡδονὲς γιὰ νὰ παρηγορήσουν προσωρινὰ τὸν ἄνθρωπο καὶ ἐπινοοῦνται ἄπειρες πολυποίκιλες γεύσεις καὶ ἀποχρώσεις ἡδονῶν ἔτσι γιὰ ἕνα ξεγέλασμα τῆς ἀπαρηγόρητης ψυχῆς, ποὺ θρηνεῖ βουβὰ τὴ χαμένη παιδικὴ ἀθῳότητα.

Μποροῦμε νὰ ποῦμε λοιπὸν ὅτι ἡ σύγχρονη οἰκογένεια μᾶς ἀποκαλύπτει τὰ μεταφυσικὰ αἴτια τῆς ἀποτυχίας της καὶ ἀντίστοιχα βέβαια τὰ μεταφυσικὰ αἴτια τῆς ἐπιτυχίας της. ῞Οταν λείπει καὶ δὲν καλλιεργεῖται ἡ ἐκκλησιαστικὴ ζωὴ τῆς οἰκογένειας, ἡ οἰκογένεια δὲν σώζεται οὔτε μὲ καλὲς προθέσεις καὶ ἄλλες προϋποθέσεις. Τοῦ λόγου τὸ ἀληθὲς πιστοποιεῖται μ’ ἕνα ἁπλὸ κοίταγμα γύρω μας.

῾Η χριστιανικὴ οἰκογένεια μέσα στὴ χλεύη τοῦ κόσμου ἐπιβιώνει καὶ ταΐζει οἰκογενειακὴ εὐτυχία τὰ μέλη της καὶ σκανδαλίζει μὲ τὸν τρόπο τῆς ἐπιτυχίας της, ποὺ εἶναι τρόπος καθαρὰ ἀξιολογικός. Προβλήματα ἔχει πολλά, ὑποκειμενικὰ καὶ ἀντικειμενικά, ἀλλὰ τὰ ξεπερνάει χωρὶς τὶς συμβατικὲς διαδικασίες, ποὺ ἀναγνωρίζει ἡ κοινωνία. Πειστικὸ παράδειγμα εἶναι ἡ ἐπιβίωση τῶν πολυτέκνων οἰκογενειῶν μὲ τὰ ἀντιστρόφως ἀνάλογα εἰσοδήματα. ῾Η χριστιανικὴ οἰκογένεια ἀναπαύει τὸ ζευγάρι καὶ ὁ ἕνας ἀναγνωρίζει στὸ πρόσωπο τοῦ ἄλλου τὸν ἴδιο τὸ Θεὸ καὶ μιὰ ἀτμόσφαιρα ἄνεσης, ἐμπιστοσύνης καὶ ἀσφάλειας τὴν ἀγκαλιάζει.

Βέβαια ὑπάρχει τὸ πρόβλημα νὰ ἔχει ὁ ἕνας ὅλη αὐτὴ τὴ διάθεση καὶ νὰ μὴ βρίσκει ἀνταπόκριση ἀπὸ τὸν (ἢ τὴν) σύντροφό του. Εἶναι μεγάλος ὁ καημὸς κι ὁ ἀγώνας σὲ τέτοιες περιπτώσεις. Τότε γίνεται ὁ γάμος μαρτύριο. ῾Η λέξη μαρτύριο στὴν κοσμικὴ γλῶσσα ἀκούγεται ἀπαίσια, στὴν ἐκκλησιαστικὴ γλῶσσα ὅμως μοσχοβολάει βασιλικὰ καὶ ῥόδα, εἶναι ἡ εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ κρεμασμένου στὸ Σταυρό, τοῦ Νυμφίου τῆς ᾿Εκκλησίας, ποὺ γρήγορα ἀνασταίνεται μέσα σὲ ἄπειρη δόξα. Ἂν ὑπάρχουν σ’ αὐτὸν τὸν κόσμο ἄνθρωποι, ποὺ ἐμπνέουν ἐμπιστοσύνη καὶ ἐλπίδα γιὰ τὸ μέλλον, αὐτοὶ εἶναι οἱ μάρτυρες.

Στὴν ἱερολογία τοῦ γάμου τὴν κεντρικὴ θέση ἔχει ὁ χορὸς τοῦ ῾Ησαΐα, ὅπου ὁ ῾Ησαΐας χορεύει γιὰ τὸν παρθενικὸ τοκετὸ τῆς Θεοτόκου, γιατὶ καὶ ὁ ἔγγαμος τοκετὸς ἔχει μεγάλο μερίδιο ἀπὸ τὸ μυστήριο τῆς Θεοτόκου· αὐτὸ ἰσχύει γιὰ ὅλες τὶς μητέρες, ἀλλὰ τὸ αἰσθάνονται περισσότερο οἱ ἀδικημένες μητέρες. Γι’ αὐτὸ ὁ χορὸς συνεχίζεται μὲ τὰ λόγια· ῞Αγιοι μάρτυρες οἱ καλῶς ἀθλήσαντες καὶ στεφανωθέντες...

῾Η συνηθισμένη διαμαρτυρία τῶν ἀδικημένων συζύγων εἶναι γιατί τὰ βάρη, οἱ συνέπειες καὶ οἱ ἐνοχὲς νὰ πέφτουν ὅλα στὸν ἕνα καὶ ὁ ἄλλος νὰ φαίνεται ἄψογος. Σὲ ὅλη αὐτὴ τὴ δοκιμασία ἀπάντηση καὶ σωτηρία δίνει ὁ Σταυρὸς τοῦ Χριστοῦ.

῾Ο κόσμος ἀκούει δύσκολα ἕναν τέτοιο λόγο, γιατὶ ἔχει διαφημιστεῖ ὑπερβολικὰ ὁ ῥόλος τῆς ψυχολογίας. ῾Η ψυχολογία κάνει τὶς διαπιστώσεις της μὲ βάση τὶς διάφορες σχολές της καὶ ἐπινοεῖ τρὺκ γιὰ τὴν πρακτικὴ ἀντιμετώπιση τῶν συμπτωμάτων. ᾿Αγνοεῖ καὶ ἀπωθεῖ τὰ βαθύτερα αἴτια τῶν ψυχικῶν νοσημάτων, τὴν παραβίαση δηλ. τῆς ἀνθρώπινης φύσης, σωματικῆς καὶ ψυχικῆς, ἐπισημοποιεῖ τὶς ἐνοχὲς καὶ παρουσιάζει τὸν ἄνθρωπο ἕρμαιο τῶν ἐνστίκτων καὶ τῶν τραυματικῶν ἐμπειριῶν τοῦ παρελθόντος. ᾿Επίπεδα τοῦ ἀσυνειδήτου ἐνοχοποιοῦνται, γιὰ νὰ δείξουν τὸν ἄνθρωπο ἄβουλο ὂν καὶ ἀνεύθυνο. ᾿Εκεῖνο ποὺ κυριαρχεῖ στὴν ψυχολογία εἶναι ἡ ἀπρόσωπη μοῖρα. Καὶ οἱ ἄνθρωποι παραδίνονται σ’ αὐτὴ τὴν ἀπρόσωπη μοῖρα μὲ τὴ δυνατότητα μόνο κάποιων ἐλαφρύνσεων προσωρινῶν.

῞Ολα αὐτὰ τὰ φαντάσματα τῆς ψυχολογίας τὰ ἐξαφανίζει ἡ ᾿Εκκλησία μὲ τὴν κατάργηση τῆς δικαιοσύνης. Δικαιοσύνη γιὰ τὴν ᾿Εκκλησία εἶναι ἡ ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν μέσα στὴν ἀγκαλιὰ ἑνὸς Πατέρα, ποὺ ἀναιρεῖ καὶ τὴν ἁμαρτία καὶ τὴν ἐνοχή. Καὶ αὐτὸ τὸ ἐκφράζει καὶ τὸ καλλιεργεῖ μόνον ἡ ᾿Ορθοδοξία. Στὴ ῾Ρωμαιοκαθολικὴ ᾿Εκκλησία ἡ ἁμαρτία ἀποτελεῖ προσβολὴ τοῦ ἀξιώματος τοῦ Θεοῦ καὶ ὁ ἁμαρτωλὸς βασανίζεται ἀπὸ ἀνεξάλειπτες ἐνοχές, ὥσπου νὰ «πληρώσει» τὴν προσβολή του καὶ νὰ «ἱκανοποιήσει» ἔτσι τὸ κῦρος τῆς Θεότητας, ποὺ τὴν προσέβαλε. Γι’ αὐτὸ μέσα στὴ δυτικὴ θεολογία (ὅπως ἄλλωστε καὶ στὴν Παλαιὰ Διαθήκη) ὁ ἄνθρωπος παραμένει ἰσόβια ἔνοχος. ῎Ετσι βέβαια ἡ θυσία τοῦ Χριστοῦ περισσεύει, ἡ τρελλὴ ἀγάπη τοῦ «παράφορου Νυμφίου» δὲν κατανοεῖται καὶ μιὰ διάσταση μόνιμη ἀνάμεσα στὸ Θεὸ καὶ στὸν ἄνθρωπο συντηρεῖται ἀθεράπευτη.

Μέσα στὴν ᾿Ορθόδοξη οἰκογένεια ἡ ἀγάπη καὶ ἡ θυσία τοῦ Χριστοῦ ἐξαφανίζει τὴν ἁμαρτία. ῾Ο «μανικὸς ἐραστὴς» σῴζει δωρεὰν καὶ προσφέρει τὴ ζωή του (τὸ σῶμα καὶ τὸ αἷμα του) στὸν ἄνθρωπο ὡς ἀπόδειξη τῆς παράφορης ἀγάπης του. ῎Ετσι κάνει τὸν ἄνθρωπο Θεὸ κατὰ χάριν μὲ μιὰ σαρκικὴ καὶ πνευματικὴ ἕνωση, δηλ. μὲ ἐρωτικὸ τρόπο. Μὲ αὐτὴ τὴ θεολογία ἐφαρμοσμένη στὴ σχέση τοῦ ζευγαριοῦ καταλαβαίνομε ὅτι ἡ σχέση τους γίνεται πανηγύρι χαρᾶς καὶ ὅλων τῶν εὐγενικῶν αἰσθημάτων.

῞Ενα ᾿Ορθόδοξο ζευγάρι λοιπὸν εὐτυχεῖ, γιατὶ πρῶτα ἐπιδιώκει καὶ κατορθώνει σ’ ἕνα βαθμὸ νὰ ἰδεῖ «Θεοῦ πρόσωπο»· ὕστερα τὸ κατορθώνει μέσα στὸ φῶς τοῦ προσώπου τοῦ ἄλλου μὲ τὴν πνευματικὴ καλλονή του. Γι’ αὐτὸ κι ὁ Θεὸς τοὺς χαρίζει σὰν δῶρο τὴν ἀποκάλυψη καὶ τῆς σαρκικῆς καλλονῆς τους. Μέσα στὴ χάρη αὐτὴ τῆς θεϊκῆς παρουσίας ὅλα γίνονται ὡραῖα καὶ χαροποιά, ἀκόμα καὶ οἱ τοῖχοι καὶ τὰ ταβάνια τοῦ σπιτιοῦ τους!

Μέσα στὴ σωστὴ οἰκογένεια εὐτυχεῖς ἀπ’ αὐτὸ ποὺ εἶσαι κι ὄχι ἀπ’ αὐτὸ ποὺ βρίσκεις. Κι αὐτὸ ποὺ εἶσαι ὅταν εἶναι χαρούμενο, εἶναι καὶ χαροποιό. Τελικὰ μιὰ σωστὴ οἰκογένεια εἶναι προσομοίωση τοῦ Παραδείσου. Δὲν ὑπάρχει μεγάλη διαφορὰ μεταξὺ ὑλικῶν καὶ πνευματικῶν ἀπολαύσεων στὴ χριστιανικὴ οἰκογένεια, γιατὶ καὶ οἱ ὑλικὲς ἀπολαύσεις χρωματίζονται μ’ ἕνα μαγευτικὸ χρῶμα ἀπὸ τὶς πνευματικές. ῎Ετσι καὶ οἱ σαρκικὲς ἀπολαύσεις ἔχουν τὸν αὐθεντικὸ χαρακτῆρα τους μέσα σὲ μιὰ αἴσθηση ἀθῳότητας καὶ ἀσφάλειας· γι’ αὐτὸ οἱ χριστιανοὶ γεύονται τὶς αὐθεντικὲς γνήσιες ἀπολαύσεις. Αὐτὸ εἶναι ποὺ ὀνομάζει ἡ ᾿Εκκλησία μας εὐλογία, δηλαδὴ ἐπιδοκιμασία τοῦ Θεοῦ γιὰ τὴν εὐχαριστιακὴ καὶ σύμφωνα μὲ τὸ θέλημά Του ἀπόλαυση.

Μέσα στὸ κοσμικὸ φρόνημα καὶ ἰδιαίτερα στὴ σύγχρονη ἐποχὴ μὲ τὴν «ἀπελευθέρωση» τῶν πάντων ὁ κάθε νέος ἐνεργοποιεῖ καὶ ἐκτονώνει φανταστικὰ τὶς ἡδονὲς τῆς ζωῆς. Μὲ τὴ συνεχῆ διέγερση ἀπὸ ἀκούσματα καὶ θεάματα «ξοδεύονται» οἱ ὁρμόνες τοῦ ὀργανισμοῦ κι ἐπειδὴ ἡ φαντασία ἀπ’ τὴ φύση της οἰκοδομεῖ τὶς τέλειες, τὶς ἰδανικὲς μορφὲς τῶν ἐμπειριῶν τῆς ζωῆς, ὅταν ἔρθει ἡ ὥρα νὰ δοκιμάσει ὁ ἄνθρωπος πραγματικὰ τὶς ἀπολαύσεις αὐτές, τοῦ φαίνονται ἀποκαρδιωτικὰ ἀνεπαρκεῖς. Γι’ αὐτὸ οἱ νέοι μας σήμερα μετὰ τὴν ἀποτυχία νὰ γνωρίσουν τὶς ἡδονές, ποὺ φαντάστηκαν, πέφτουν στὶς καταχρήσεις καὶ στὶς διαστροφές. Καὶ ἡ τελικὴ εὐχαρίστηση εἶναι τραγικὰ ἀνεπαρκής. Λέω «τραγικά», γιατὶ αὐτὸ ὁδηγεῖ ὕστερα στὶς διαστροφὲς καὶ στὰ ναρκωτικά, αὐτὸ στέλνει πολλοὺς νέους στὰ ψυχιατρεῖα.

Μέσα στὴ χριστιανικὴ οἰκογένεια ἢ καὶ γενικότερα στὴ ζωὴ τοῦ κάθε ἀνθρώπου τὸ ζητούμενο εἶναι ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ καὶ ὅλες οἱ ἄλλες δωρεὲς τοῦ Θεοῦ δίνονται ἀπ’ τὸ Θεὸ στὸ βαθμὸ ποὺ μᾶς ὠφελοῦν. ῎Ετσι ἀναπαύεται ἡ χριστιανικὴ οἰκογένεια καὶ ἀναπαύει κι ἄλλους γύρω της. Ἂν γυρίσετε τὰ διάφορα ἱδρύματα, θὰ ἰδεῖτε τὴ χριστιανικὴ οἰκογένεια νὰ εἶναι ἐκεῖ ἐπισκέπτρια ἢ ἐθελόντρια, ἂν ἐξετάσετε τὶς οἰκογένειες ποὺ υἱοθετοῦν ὀρφανά, θὰ διαπιστώσετε ὅτι οἱ περισσότερες εἶναι χριστιανικὲς οἰκογένειες. Καὶ εἶναι αὐτὲς ποὺ ἔχουν τὸ λιγότερο περισσευούμενο χρόνο καὶ τὴ μικρότερη οἰκονομικὴ εὐχέρεια. Εἶναι αὐτές, ποὺ συνήθως δὲν στέλνουν τοὺς γέροντες γονεῖς στὰ γηροκομεῖα καὶ δὲν ἐξοντώνουν τὰ προβληματικὰ στὴν ὑγεία τους παιδιὰ πρὶν νὰ γεννηθοῦν. Μὲ ὑπομονὴ καὶ εὐχαριστία σηκώνονται ὅλα τὰ βάρη.

῞Ολη αὐτὴ ἡ Παραδεισένια ἀτμόσφαιρα τῆς οἰκογένειας ξεκινᾷ (καὶ πρέπει νὰ τὸ λέμε πολλὲς φορὲς αὐτό, γιατὶ εἶναι ἀπίστευτο) ἀπὸ τὴν κατάργηση τῆς δικαιοσύνης. Τὸ κάθε μέλος τῆς οἰκογένειας λατρεύεται ἄσχετα ἀπὸ κάθε ἀξιοκρατία καὶ κανεὶς δὲν προβάλλει οὔτε δοκιμάζει ἐκεῖ τὴ δύναμή του. Κι αὐτὸ ποὺ κάνει τὸν ἀλύτρωτο ἄνθρωπο θῦμα τοῦ παρελθόντος μὲ τὴ συντήρηση τῆς μνήμης τῶν ἁμαρτιῶν μας, καταργεῖται στὸ χριστιανισμό. ῾Ο χριστιανισμὸς μαζὶ μὲ τὴν κατάργηση τῆς δικαιοσύνης καταργεῖ καὶ τὴ συνέχεια τοῦ χρόνου. ῾Ο χρόνος γίνεται μιὰ σειρὰ ἀπὸ στιγμές, ποὺ ἡ μιὰ δὲν μεταφέρει λογαριασμοὺς καὶ ἐνοχὲς τῆς προηγούμενης. ῎Ετσι ἡ ζωὴ τοῦ χριστιανοῦ μπορεῖ τὴν κάθε στιγμὴ ν’ ἀρχίζει ἀπὸ τὴν ἀρχὴ σὰν νὰ εἶναι ἡ στιγμή, ποὺ γεννήθηκε, ἡ πρώτη στιγμὴ τῆς δημιουργίας. ῎Ετσι ξαναγεννιέται ἀπὸ τὴ στάχτη της ἡ ζωὴ τοῦ ζευγαριοῦ. ῞Ολ’ αὐτὰ καὶ πολλὰ ἀκόμα ἀποτελοῦν τὸ βάθος τοῦ μυστηρίου τῆς συζυγικῆς σχέσης, ποὺ ἦταν σχεδὸν περιττὸ νὰ τὸ πῶ σὲ σᾶς πού, ὅπως δείχνετε, τὸ ζεῖτε. Ζεῖτε ὅμως καὶ μέσα σ’ ἕναν κόσμο, ποὺ ἀγνοεῖ αὐτὸ τὸ μυστήριο, ὅπως καὶ κάθε μυστήριο, καὶ σᾶς βάζει στὸν πειρασμὸ τῆς μοναξιᾶς καὶ τῆς οὐτοπίας.

Στὰ θέματα τοῦ γάμου ὁ ἀντίδικος τοῦ ἀνθρώπου χρησιμοποιεῖ τὰ «ἔξυπνα ὅπλα» του. Τέτοιο ὅπλο ἀπροσδόκητο εἶναι ἡ ἠθική. Συνηθίζει τοὺς νέους ἀπὸ νωρὶς στὴ συσχέτιση τῆς γενετήσιας ἡδονῆς μὲ τὴν ἁμαρτία. Μ’ αὐτὴ τὴν αἴσθηση σκανδαλίζει τὴν ἀθῳότητά του καὶ μέσα στὸ γάμο. Αἰσθάνεται ὁ ἀπροειδοποίητος νέος ἀδικαιολόγητες ἐνοχὲς καὶ τότε ὁ πειρασμὸς εἰδοποιεῖ ὅτι μόνον ἔνοχη ἡδονὴ ὑπάρχει. Καὶ ζοῦν τὰ νεαρὰ ζευγάρια μ’ αὐτὸ τὸ ἠθικὸ παραμόρφωμα, ποὺ κάνει τὴ συζυγικὴ σχέση νὰ γίνεται αἰσθητὴ σὰν πορνεία. ᾿Απὸ ἐδῶ ξεκινοῦν, καὶ οἱ ἁμαρτίες τῶν ἐξωσυζυγικῶν σχέσεων καὶ τῆς ἀπόρριψης τοῦ συζύγου, ποὺ φαίνεται ἄνοστος (ἢ ἄνοστη), ἐπειδὴ δὲν ἐνσαρκώνει αὐτὴ τὴν πορνικὴ εἰκόνα. Βρισκόμαστε βέβαια σ’ αὐτὴν τὴν προχωρημένη φάση τοῦ πολιτισμοῦ, ὅπου κάθε ἀπόλαυση τῆς ζωῆς γίνεται δεκτὴ μόνον ὡς ἀνάμικτη ἁμαρτία.

῎Αλλος πειρασμός, ποὺ βασανίζει τὴ σύγχρονη οἰκογένεια, εἶναι τὰ οἰκονομικὰ τῆς οἰκογένειας. Τρομοκρατεῖται τὸ ζευγάρι ἀπὸ τὴ λογικὴ τῶν ἀριθμῶν, ἐνῷ εἶναι μάρτυρας καθημερινὰ τοῦ γεγονότος ὅτι ἡ οἰκογένεια συντηρεῖται θαυματουργικά.

῞Ενας ἀθέατος πόλεμος γίνεται στὶς μέρες μας, πόλεμος ποὺ θὰ κρίνει τὸ μέλλον τῆς κοινωνίας. Τὰ ζευγάρια, ποὺ ζοῦν τὴ ζωὴ τῆς ᾿Εκκλησίας, ἀγωνίζονται νὰ φέρουν περισσότερα παιδιὰ στὸν κόσμο, ἐνῷ τὰ κοσμικὰ ζευγάρια ἀγωνίζονται γιὰ τὸ ἀντίθετο μὲ φόβο καὶ μὲ τρόμο. ῎Ετσι σὲ λίγα χρόνια θὰ ἐξυγιανθεῖ ἡ κοινωνία. Σᾶς εὔχομαι νὰ ζήσετε κι ἐσεῖς καὶ τὰ παιδιά σας, γιὰ νὰ δεῖτε ἐκεῖνες τὶς μέρες. 
πηγή