«Το πρόσωπο στο οποίο δίνουμε την
καρδιά μας μπορεί να μας βλάψει ή να μας εγκαταλείψει. Τα πνεύματα της
κακίας υποβάλλουν διαρκώς κακούς λογισμούς στην αγαπητική μας αίσθηση
και μας βασανίζουν. Η θεία αγάπη είναι απεριόριστη και περικλείει τα
πάντα ενώ εμείς αγκιστρωνόμαστε σε ανθρώπους και άψυχα αντικείμενα του
κόσμου τούτου. Η καρδιά μας είναι φυλακισμένη από τα πράγματα του κόσμου
τούτου κι αν μας τα πάρουν η καρδιά μας καταθλίβεται και υποφέρει…»
Τα λόγια ανήκουν στον π. Θαδδαίο της
Βιτόβνιτσα, και εσωκλείουν μπόλικη αλήθεια και γνώση. Εμείς οι άνθρωποι
του 21ου αι. γαλουχημένοι μέσα στο αξίωμα της ιδανικής αγάπης τα
βρίσκουμε σκληρά, καλογερίστικα, αναχρονιστικά. Κι όμως πίσω και από την
φαινομενική τους τραχύτητα αποκαλύπτεται η ουτοπία της ιπποτικής
αναζήτησης μιας δεσποσύνης στο μοναχικό μας δρόμο. Πιστεύουμε ότι
ανεύρεσή της θα λύσει τα προβλήματά μας και θα μας δικαιώσει. Κι όταν
επιτέλους την ανακαλύψουμε η ιερή μας προσπάθεια θα ολοκληρωθεί. Η
σύγχρονη αισθηματική προπαγάνδα έχει φέρει την ανθρωπότητα αντιμέτωπη με
το δίλλημα Έρως ή Θάνατος. Έρωτας ή κενό αστικών διαστάσεων. Η διάκριση
του Σέρβου γέροντα ανέδειξε αυτή την φενάκη.
Το περασμένο καλοκαίρι κάπου στο κέντρο
της Αθήνας σιγοπερπατούσαμε έξω από κάποιο θερινό σινεμά, εγώ και η
σύζυγος όταν αισθάνθηκα εκείνη την ευχάριστη έλξη που ασκεί το θερινό
σινεμά στον κουρασμένο διαβάτη της τσιμεντούπολης: Γιασεμί, τσιγάρο και
ποτό, κάτω από τον έναστρο ουρανό. Απόδραση από την πραγματικότητα και
ταύτιση με τους ήρωες του φιλμ σε ένα άλλο χώρο και χρόνο. Στο φιλμικό
χωροχρόνο.
Δεν θυμάμαι τον τίτλο της ταινίας. Μου
έκανε όμως εντύπωση ο υπότιτλος. Μια περιεκτική νοήματος αγγλοσαξωνική
ατάκα που δήλωνε περιεκτικά: Χωρίς αυτή δεν αισθάνεσαι τίποτα…
Επρόκειτο περί ερωτο-ρομαντικού φίλμ και οι πρωταγωνιστές του ήταν δύο
όμορφοι νεαροί ηθοποιοί. Πρόσωπα χλωμά, αλαβάστρινα που υποδύονται σε
ελεγειακή μορφή το δράμα του αποχωρισμού. Έτσι ο νεαρός άνδρας
καταθλίβεται χωρίς αυτή και εξομολογείται περίλυπος πως δεν αισθάνεται
τίποτα. Νιώθει έναν αφύσικα βαθύ πόνο. Δεν αισθάνεται ούτε καν πόνο,
αφού το ακαριαίο σοκ έφραξε μέσα του την βιοχημική λειτουργία της
οδύνης. Αυτή τον οδήγησε σε ολοκληρωτικό μούδιασμα.
Η πένθιμη ατάκα, η ψυχρή ομορφιά των
προσώπων και το μελαγχολικό φόντο της διαφημιστικής λεζάντας με έκαναν
να θέλω να μάθω τι απόγινε το γοητευτικό ζευγάρι. Όμως τα τελευταία
χρόνια άρχισα να βαριέμαι το σινεμά, να διαφεύγω της επιρροής του και
σύντομα ανηφορίσαμε στα στενά της Κυψέλης βρίσκοντας καταφύγιο σε κάποιο
ξενοδοχείο. Αν και μέσα μου αναδεύονταν ακόμη δονκιχωτικές και
ρομαντικές τάσεις με τον καιρό πλησίαζα προς την τετριμμένη φιγούρα του
Σάντζο Πάντσα προτιμώντας πρακτικές(;) λύσεις απέναντι στα μεγάλα
υπαρξιακά δρώμενα.
Συνέχισα όμως να αναρωτιέμαι. Γιατί ο
έρωτας τελικά σβήνει και η ψυχή των ερωτευμένων θλίβεται θανάσιμα;
Ψυχαναλυτές και μυθιστοριογράφοι προσπάθησαν να απαντήσουν ικανοποιητικά
ώστε ο κοσμάκης να μην χάσει την ερωτική του ελπίδα, αλλά το μυστήριο
ουδέποτε επιλύθηκε. Πιθανόν η απάντηση να είναι απλή. Δεν υπάρχει
γιατρειά, γιατί ούτε γνήσια αγάπη υπάρχει ανάμεσά μας. Αυτό που λέμε
απόλυτος έρως πιάνεται όχι μόνο από το στομάχι και τα μάτια αλλά και από
επώνυμη μάρκα, τη δύναμη του πορτοφολιού και το κοσμικό όνομα. Το
υπόστρωμα του έρωτα είναι φτιαγμένο από σατέν, χρήμα και κοσμικότητα,
πασπαλισμένο με μπόλικο μυστήριο. Δεν ερωτευόμαστε το πρόσωπο αλλά το
προσωπείο. Δεν είναι τυχαίο ότι όλοι οι ηθοποιοί πριν να ερμηνεύσουν
μακιγιάρονται. Όταν το ψιμύθιο αλλοιωθεί από τις οποιεσδήποτε άσχημες
συνθήκες, τόσο στη ζωή όσο και στην τέχνη το κάτοπτρο της ψυχής
στρέφεται σε νέα προοπτική σχέσης. Στην αποκάλυψη ενός ακόμη
ιδανικότερου ερωτικού προτύπου. Γι αυτό και οι διάσημοι ερωτεύονται
συνεχώς ενώ οι κοινοί άνθρωποι πλήττουν και βαριούνται περνώντας έτσι
στη σφαίρα της αδράνειας. Εδώ φαίνεται ολοκάθαρα ότι η ζωή αντιγράφει ή
τουλάχιστον ποθεί να αντιγράψει το ψεύδος της τέχνης.
Υπάρχει και μια άλλη ομάδα ανθρώπων ένα
ανάμεσο πλήθος, μικρό σε αριθμό που γνωρίζει εκ πείρας ότι το αντίδοτο
για το ερωτικό ανέβασμα μανίας – κατάθλιψης είναι η αγάπη για το Θεό.
Αυτό μας λέει ο π. Θαδδαίος στα λόγια του τίτλου. Αγάπη όχι ψυχολογική
και συναισθηματική αλλά πρακτική και βεβαία. Αγάπη μοναστών και λαϊκών
που διαλύει κατά τα λόγια του Αγίου Νικοδήμου «των δαιμόνων την σκοτόμαιναν».
Έξω από το καταφύγιο και τη θαλπωρή της αγάπης αυτής ο ερωτόπληκτος
άνθρωπος γίνεται ευπαθής οντότητα υποβολιμαίων ερωτικών συλλογισμών,
πειθόμενος για την αλήθειά τους, είτε είναι θύμα είτε θύτης της
ερωτικής περιπέτειας. Όπως και να χει ο ένας πληγώνεται σοβαρά ενώ ο
άλλος ανανεώνεται βρίσκοντας, πιθανόν με κάποιο δόλο, ένα νέο σύντροφο. Ο
ένας παγιδεύει και ο άλλος παγιδεύεται. Ισχύει και το αντίθετο.
Καταλήγουμε σύντομα ότι αν η Δύση -κατά
ομολογία- κατέκτησε την τρισδιάστατη προοπτική αντίληψη του χώρου και
μαθηματοποίησε τον χρόνο, ταυτόχρονα επέτρεψε και στο εφήμερο υποκείμενο
να στρέφει την ερωτική του ματιά κατά δόκησιν προκειμένου να διαφύγει
της αγάπης του Θεού και του πλησίον. Φυσικά θυμώνει οργίζεται όταν
νοιώθει να απειλείται τούτη η αχαλίνωτη συνεχής επιθυμία και
δραπετεύοντας από σχέση σε σχέση αφήνει κάποιον να μονολογεί, ως
απαρηγόρητο στρουθίον, ότι χωρίς αυτόν ή αυτήν δεν αισθάνεται τίποτα.
Σίγουρα όποιος νοιώθει έτσι παγώνει ή ψυχούλα του και αναμφίβολα
χρειάζεται μια γερή δόση φιλοκαλικού εμβολιασμού για να πάρει τα πάνω
του, αλλά αυτό είναι μια μεγάλη κουβέντα, που δεν μπορούμε να την
εξαντλήσουμε εδώ.
Έτσι συμβαίνει γιατί ο κοσμικός έρως, αν
και είναι το εκλεκτό απόσταγμα της ζωής μας, συχνά πυκνά νοθεύεται από
τους οκτώ συνειρμούς της κακίας όπως τους εντόπισε η άχρονη πατερική
παράδοση. Συνήθως μας θέλγουν άτομα με ομορφιά ταλέντο στις κοσμικές
δεξιότητες, αναγνωσιμότητα, γερό πορτοφόλι, ταπεραμέντο, αυτοπεποίθηση,
εξυπνάδα και ό,τι τέλος πάντων μπορεί να προκύψει από την ανάκραση των
ποιοτήτων αυτών. Αντίθετα ένας άνθρωπος απλός απονήρευτος χωρίς
προσόντα φαίνεται πληκτικός και αδιάφορος. Δεν είναι του γούστου μας.
Έτσι όλοι αναζητούμε κάποιον ή κάποια που θα αναδύει μέσα από τις
κρυφομύχιες αλλά ονειρώδης επιθυμίες μας. Μια Αφροδίτη της Μήλου ή έναν
Ερμή του Πραξιτέλους.
Και αυτή είναι όλη η απάτη! Ο ερωτικός
περφεξιονισμός είναι μεγάλος μύθος και η ζωή αποκτά μυστικό βάθος και
νόημα όταν πάψει να είναι ρομαντική και ψεύτικη. Αληθινές είναι εκείνες
οι σχέσεις που δεν εκκολάπτονται κάποια ατμοσφαιρική βραδιά σε κάποιο
ατμοσφαιρικό μπαράκι, μιας κινηματογραφικής μεγαλουπόλεως αλλά όσες
φυτρώνουν παρά τας διεξόδους των υδάτων δηλ. των αρετών.
Τελικά ο αληθινός έρωτας είναι λιτός και ασκητικός. Και σίγουρα ζει μακριά από τα φώτα της κοσμικότητας.
Σεραφείμ Μανώλης
