“Η Παναγία σ’ όλα στάθηκε τύπος και υπογραμμός για τις καλές γυναίκες…

 Φώτης Κόντογλου

Ένα κείμενο που μίλησε στην ψυχή μου, ως γυναίκα και μάνα… καταπληκτικός, όπως πάντα, ο Φώτης Κόντογλου, γράφει:

“Η Παναγία σ΄ όλα στάθηκε τύπος και υπογραμμός για τις καλές γυναίκες, στη φρονιμάδα, στην ταπείνωση, στην υπομονή, στην αγιότητα, στην αφοσίωση και στη νοικοκυροσύνη….”.

Πόσο συγκινητικό είναι να βλέπει κανένας την Παναγία να ετοιμάζει με τα άχραντα χέρια της το σπίτι της, το κλινάρι της, τις λαμπάδες, το θυμιατήρι με το λιβάνι, και ότι άλλο χρειαζότανε για την κηδεία της.

Από μικρό κορίτσι αγαπούσε την εργασία και ολοένα δούλευε, πότε γνέθοντας, όπως στον Ευαγγελισμό που τη βρήκε ο Αρχάγγελος με τη ρόκα στο χέρι, πότε ράβοντας η ίδια τα φορέματα της, ως «ιμάτια αυτόρραφα αγαπώσα», κι υστερώτερα, σαν γεννήθηκε ο Χριστός, υφαίνοντάς του τον «άρραφον» εκείνον χιτώνα που του τον βγάλανε την ώρα που τον σταυρώσανε, και που ήταν τόσο έμορφος, ώστε κι οι στρατιώτες δεν θελήσανε να τον σχίσουνε, όπως κάνανε για τα άλλα ρούχα, αλλά είπανε να βάλουνε κλήρο σε όποιον λάχει, όπως γράφει ο ίδιος ο Ιωάννης, ο ψυχογιός της.

Και στα γεράματα της δεν ξεκουράσθηκε, αλλά η ίδια έκανε τις δουλειές του σπιτιού, έραβε, μαγείρευε, περιποιότανε τον καινούργιο γυιό της τον Ιωάννην, κι ως την τελευταία ώρα της ζωής της, με τα χέρια εκείνα τα αγιασμένα που σπαργάνωσε τον Χριστό, ετοίμασε το κρεββάτι της, κι όλα τα της ταφής της..

Σ΄ όλα στάθηκε τύπος και υπογραμμός για τις καλές γυναίκες, στη φρονιμάδα, στην ταπείνωση, στην υπομονή, στην αγιότητα, στην αφοσίωση και στη νοικοκυροσύνη. Νοικοκυρούλα δώδεκα χρονών, τότε που αφιερώθηκε στο Ναό, νοικοκυρά και στα γεράματά της, που κόντευε η ώρα να φύγει από τον κόσμο!.

Δεν κλαίτε, εσείς που αφήνετε τα σπίτια σας, κοπέλλες ανύπαντρες, είτε μητέρες, και γυρίζετε στις διασκεδάσεις, δεν δακρύζετε που βλέπετε την Παναγία να είναι αφοσιωμένη στο σπίτι της και να υπηρετεί τον εαυτό της και τους δικούς της, η Παναγία που την υπηρετούσανε οι Άγγελοι ! Και που σας δείχνει τον εαυτό της για παράδειγμα σε όλα, ώστε να κάνετε ευτυχισμένο το σπίτι σας και τους δικούς σας, με τη μοσχοβολιά της νοικοκυροσύνης!.

Την Παναγία είχανε πάντα για παράδειγμα οι γυναίκες της Ελλάδας, και με τη φρονιμάδα τους ανακουφίζανε τον άνδρα τους, παρηγορούσανε τις πίκρες του, κάνανε παιδιά καλά, υπομονεύανε στις δυστυχίες, οικονομούσανε το σπίτι τους, ενώ τώρα, με τον κακό δρόμο που πήρανε πολλές απ΄ αυτές, για να γίνουνε «πολιτισμένες», το σπίτι έχασε τη ζέστη του, σαν την φωλιά που την παράτησε το πουλί, ο άνδρας έγινε αδιάφορος, τα παιδιά πήρανε κακή ανατροφή, η ζωή έγινε βαρετή, κι όλα πάνε κατά γκρεμνού..

Εφημέριος 15/08/1964, αρ. φύλλου 16

απόσπασμα από το άρθρο:

“Η Άχραντος Κοίμησις της Παναγίας”

– ολόκληρο το κείμενο εδώ: περιοδικό Ένδον

πηγή

10 πράγματα που γίνονται μόνο σε έναν παραδοσιακό κρητικό γάμο!

Το σκηνικό ενός γάμου και τα έθιμα γύρω από αυτό το γεγονός διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή. Όσοι είχαν την τύχη να παρευρεθούν σε ένα κρητικό γάμο, συνειδητοποίησαν πως για τους Κρητικούς δεν είναι καθόλου απλή υπόθεση το γεγονός αυτό.
Μάλιστα, συνήθως στους γάμους των Κρητικών σπάνια θα φύγει κάποιος με κακές εντυπώσεις, καθώς εκεί όλα υπάρχουν σε διπλάσιες ποσότητες.
Βέβαια, δεν είναι μόνο το άφθονο κρασί και φαγητό, αλλά και κάποια ακόμη έθιμα τα οποία είναι γνωστά μόνο στους ντόπιους.
Αν, λοιπόν, τύχει να βρεθείς κι εσύ σε έναν κρητικό γάμο, τότε θα πρέπει να ξέρεις τα παρακάτω πράγματα.
1. Η πλειοψηφία των κρητικών γάμων γίνεται σε μεγάλα κέντρα δεξιώσεων.
2. Υπάρχει και πρόγαμος.
Γίνεται 2-3 μέρες πριν από τον γάμο. Ο γαμπρός καλεί τους φίλους του στο σπίτι ή κάπου έξωκαι ουσιαστικά γιορτάζουν την τελευταία μέρα ελευθερίας του. Ναι, πείτε το bachelor. Κάπως έτσι, αλλά πιο παραδοσιακά.
3. Το γαμοκούλουρο.
Εφτάζυμο ψωμί ειδικά για γάμους. Θα το βρεις πάνω στο τραπέζι του γλεντιού.

4. Το γαμοπίλαφο.
Το πατροπαράδοτο φαγητό των γάμων. Βέβαια δεν είναι το κύριο πιάτο, καθώς μετά το γαμοπίλαφο έρχεται το ψητό κρέας.
5. Να είσαι πάντα προετοιμασμένος για μπαλωθιές
Το έθιμο κρατεί καλά ακόμη και σήμερα
6. Φορούν όλοι λευκό σαρίκι
Το φορούν είτε στο κεφάλι είτε στο λαιμό και μερικές φορές το φορά και ο γαμπρός αντί για γραβάτα.
7. Υπάρχει δισκάκι για το...φακελάκι
Στις «χαιρετούρες», στο τέλος του γάμου, να περιμένεις να δεις στο τέλος της σειράς και την κοπέλα που θα κρατά το δίσκο για να βάλεις το φακελάκι σου.
8. Η ορχήστρα στο γάμο παίρνει φιλοδώρημα
Συγκεκριμένα στο γλέντι το ζευγάρι και οι συγγενείς θα αφήσουν φιλοδώρημα στην ορχήστρα στους πρώτους 2-3 χορούς.
9. Σερβίρεται μακαρονάδα με κρητική γραβιέρα τα ξημερώματα
Σε ορισμένες περιπτώσεις μετά τις 4 το ξημέρωμα έρχεται μία ωραία ζουμιστή μακαρονάδα με κρητική γραβιέρα για να διώξει την γεύση από την ρακί.
10. Κλείνουν το γλέντι πάντα με μία μαντινάδα
Μπορεί να λέγονται διάφορες μαντινάδες κατά την διάρκεια του γάμου, αλλά σίγουρα θα ακουστεί και μία στο τέλος.





 

Η ορθόδοξη θεολογία περί γάμου και η υπέρβαση τής κρίσεως τής οικογένειας στην Κύπρο.

Νεόφυτος μοναχός Γρηγοριάτης

            «Αν χαθεί και διαλυθεί η οικογένεια και ο μοναχισμός θα σβήσει και ο κόσμος.», είπε κάποτε ο Γέρων Παΐσιος ο Καππαδόκης Αγιορείτης.

            Στην εποχή μας, σ’ όλο τον κόσμο και στην Κύπρο, η οικογένεια περνάει μια κρίση. Τα διαζύγια αυξάνονται, παιδιά μένουν με τον ένα γονέα τους, οι σχέσεις τών περισσοτέρων ανδρογύνων είναι συμβατικές, απρόσωπες κλπ. Οι πετυχημένοι γάμοι, πολλές φορές έχουν στόχους ενδοκοσμικούς και λογικοκρατούμενους. Π.χ.: Να μορφωθούν τα παιδιά μόνο διανοητικά, να έχουν καλή εξωτερική συμπεριφορά, καλό σπίτι και αυτοκίνητο, εργασία κι διασκέδαση μέσα στο σύγχρονο πνεύμα και τίποτα παραπάνω. Αυτό είναι αλλοτρίωση τής οικογένειας:

            «Η σημερινή οργάνωση τής ζωής μάς επιβάλλει την μοναξιά και την αλλοτρίωση ή μας οδηγεί σ’ αυτά, αιχμαλωτίζοντάς μας στον ατομισμό και στον εγωκεντρισμό, στην ανευθυνότητα και στην πλήξη… Η ζωή αντικαταστάθηκε από την παραγωγή ιδεολογιών και η προσωπική δίψα νεκρώθηκε στις τεχνικές διευκολύνσεως… Οι σημερινοί άνθρωποι (ιδιαίτερα οι άνθρωποι της Δύσεως) είμαστε κουρασμένοι και απογοητευμένοι, έχουμε χάσει την σωματική και πνευματική επικοινωνία και επαφή, την τρυφερότητα και την καλή διάθεση να συναντήσουμε τον άνδρα ή την γυναίκα μας και να δοθεί απόλυτα ο ένας στον άλλο… Συγκεντρωθήκαμε στις μεγαλουπόλεις, όπου με τα τεχνοκρατικά δελεάσματα… ή τον πειρασμό τής εύκολης ζωής, καταλύεται η ελευθερία μας…

            …Αυτός ο απρόσωπος χαρακτήρας τής ζωής μας δηλητηριάζει και τον γάμο. Όλα μπορούν να γίνονται μηχανικά ή να καταντούν ρουτίνα όπου χωρίς προσωπική συμμετοχή, ολοκληρωτικό δόσιμο, ο καθένας μας μπορεί να ζει τη ζωή του δίπλα στον άλλο, γεμάτη από συμβατικότητα και υποκρισία… Αλλά πόσα απελπιστικά πράγματα θα πρέπει να προβλέψουμε για την νέα «μεσοαστική» οικογένεια, που απορρίπτει τάχα τα ταμπού της και που κατασκευάζει σύμφωνα με τις αρχές τού νέου οικογενειακού δικαίου. Αρχές που μεταβάλλουν τον γάμο – θρησκευτικό ή πολιτικό – σε τυπική συνοίκηση των συζύγων και των παιδιών, σε συμφωνία κυρίων – κυρίαρχων συζύγων, που συνθλίβει την παρουσία των παιδιών. Το παν είναι πως θα επιτύχουμε μια συμφωνία ή ισορροπία νόμων, που να κατοχυρώνει τα ατομικά μας δικαιώματα ή την ισοτιμία άνδρα και γυναίκας, όχι στο επίπεδο τής κοινής ζωής αλλά της ατομικής επιλογής.» (πρωτ. Μιχαήλ Καρδαμάνης, Αγάπη και γάμος, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 1991, Δ’ εκδ., σελ. 19-23).

Ιδού δύο παραδείγματα, τα οποία πιστοποιούν τα ανωτέρω:

            α. Ένας επιστήμονας Αθηναίος  παντρεύτηκε με μια καλή γυναίκα, η οποία εργαζότανε σκληρά για να θρέψει αυτόν και τα δύο παιδιά τους, Αυτός εδούλευε από ‘δω και από ‘κει και όσα έπιανε, τα έπινε και τα δικά του και της γυναίκας του. Όταν καμμιά φορά αυτή αντιστεκόταν και δεν του έδινε λεφτά, την κτυπούσε άσχημα και την απειλούσε ότι θα την σκοτώσει. Η γυναίκα του δεν τον άντεξε, τον παράτησε. Πήρε τα παιδιά και εξαφανίστηκε.

            β. Μια γυναίκα στην Αθήνα παντρεύτηκε ένα συνειδητά χριστιανό νέο. Εργαζόνταν και οι δύο. Για έξι χρόνια έζησαν μαζί. Δεν απέκτησαν παιδί διότι δεν ήθελε η γυναίκα. Την ενδιέφερε μόνο να έχει λεφτά, ηδονή, ταξίδια και διασκέδαση. Μετά τα έξι χρόνια βαρέθηκε τον άνδρα της, τον παράτησε και φεύγοντας είπε: -«Θα σου βρω εγώ άλλη γυναίκα. Μη στενοχωριέσαι.».

            Πώς εφθάσαμε μέχρις εδώ; Για να κατανοήσουμε το πρόβλημα είναι ανάγκη να ρίξουμε μια ματιά στην ιστορία τής οικογένειας κατά την αρχαιότητα, προ και μετά Χριστόν, μέχρι σήμερα:

«Μεταξύ των αρχαίων Ελλήνων ήταν σεβαστός ο θεσμός του γάμου και είχε χαρακτήρα θρησκευτικό. Προσθέτονταν σ’ αυτόν και η περιεσκεμμένη σκοπιμότητα για την απόκτηση ισόβιας και πιστής οικονόμου για διαχείριση τού σπιτιού. Συναισθηματικοί λόγοι για την εκλογή συζύγου είχαν δευτερεύουσα αξία. Η Σπάρτη και η Αθήνα(νομοθεσία Σόλωνος) προέβλεπαν την «γραφή αγαμίου»(μήνυση δηλαδή γιατί δεν παντρεύτηκαν), για όσους απέφευγαν τον γάμο και επομένως την ενίσχυση τής πολιτείας δια της τεκνοποιΐας. Η Σπάρτη επίσης προέβλεπε την «γραφή οψιγαμίου» για τους νυμφευμένους σε μεγάλη ηλικία και την «γραφή κακογαμίου» για τους νυμφευμένους με κόρη, όχι ελεύθερου πολίτη.

            Σκοπός τού γάμου πρώτος και κύριος ήταν η δημιουργία τέκνων. Ο Δημοσθένης στον κατά Νεαίρας λόγον του (Λόγος 49, 122. Oratores AHici, εκδ. 1850, σελ. 931) λέγει: «Τό γάρ συνοικεῖν τοῦτ’ ἔστιν, ὅς ἄν παιδοποιῆται καί εἰσάγῃ εἴς τε τούς φράτερας καί δημότας τούς υἱεῖς, καί τάς θυγατέρας ἐκδιδῶ, ὡς αὐτοῦ οὔσας τοῖς ἀνδράσιν. Τάς μέν γάρ ἑταίρας ἡδονῆς ἕνεκεν ἔχομεν, τάς δε παλλακάς τῆς καθ’ ἡμέραν θεραπείας τοῦ σώματος, τάς δε γυναῖκας τοῦ παιδοποιεῖσθαι γνησίως καί των ἔνδον φύλακα πιστήν ἔχειν.».

            …Χαρακτηριστικό, επίσης, για την αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων, περί του γάμου και της τεκνογονίας είναι και η περί κοινοκτημοσύνης των γυναικών θεωρία τού Πλάτωνος(Πολιτεία, Ε 7,9)… Στην τεκνογονία έδιναν οι αρχαίοι Έλληνες σαφώς θρησκευτικό χαρακτήρα, γιατί με τα τέκνα τους «ἀεί τῷ Θεῷ ὑπηρέτας ἀντ’ αὐτοῦ παραδιδόναι.»(Πλάτων, Νόμος ΣΤ’, 773. Πρβλ. ΣΤ’ 776 Β’) και θα εξασφαλίζουν για τον εαυτό τους και την πρέπουσα κηδεία. Ώστε σκοπός τού επισήμου γάμου κατά τους αρχαίους Έλληνες είναι η δημιουργία απογόνων προς δόξαν Θεού, προαγωγή τής φυλής και μνημόσυνο των γονέων»(Νίκου Μπουγάτσου, η ορθόδοξη θεολογία για τον σκοπό του γάμου, εκδ. Επτάλοφος ΑΒΕΕ, Αθήνα 1989, σελ. 87-88).

            Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν θεοποιήσει τα πάθη τους στους Ολύμπιους θεούς. Π.χ.: Ο Δίας δεν εδίσταζε, αλλά επιδίωκε να έρχεται σε σεξουαλικές επαφές με γυναίκες διάφορες. Η Αφροδίτη, γυναίκα τού Ήφαιστου, είχε θεούς και ανθρώπους εραστές κλπ.

            Η θέση της γυναίκας ήταν υποδεέστερη τού ανδρός. «Ο νόμος που ρύθμιζε το οικογενειακό δίκαιο στον ειδωλολατρικό κόσμο ήταν η απόλυτη και ανεξέλεγκτη εξουσία τού πατέρα πάνω στη ζωή και την περιουσία όλων των μελών τής οικογενείας. Κτήμα και δούλη τού ανδρός εθεωρείτο η γυναίκα… Ο μεγάλος Σταγειρίτης φιλόσοφος Αριστοτέλης διερωτάται αν η γυναίκα είναι άνθρωπος. Η γυναίκα δεν έπαιρνε μέρος στην δημόσια ζωή και η μόρφωσή της εθεωρείτο  κάτι περιττό και επιζήμιο. Σε πολλούς ανατολικούς λαούς δεν είχε κανένα δικαίωμα. Στην Κίνα και τις Ινδίες ίσχυε το βάρβαρο έθιμο να θάπτεται, θεληματικά ή όχι, μαζί με τον νεκρό σύζυγό της. Σ’ αυτά θα μπορούσαμε να προσθέσουμε τις κοινωνικές πληγές τής πολυγαμίας, της ιεράς πορνείας, της δημόσιας πορνείας κλπ. (Ορθοδοξίας Καλογήρου, Φεμινισμός και Ορθοδοξία, εν: εφορεία· Κατηχητικών Σχολείων Παλλουριωτίσσης, ΙΕ’ Συνέδριο Στελεχών, Συναθλούντες, Παλλουριώτισσα 1989, σελ. 17-18).

            «Οι αρχαίοι Ρωμαίοι είχαν και αυτοί διάφορες γαμικές σχέσεις(θρησκευτικός γάμος υπό ανδρικήν εξουσία, ελεύθερος γάμος, παλλακεία). Ο σκοπός τού ρωμαϊκού γάμου, ιδίως των αρχαιοτέρων μορφών του, ήταν η τεκνογονία.

            Και οι Βαβυλώνιοι… είχαν ως σκοπό τού γάμου την τεκνογονία. Η ηθική κατωτερότητα τού θεσμού τού γάμου στους αρχαίους πολιτισμούς τής Μέσης Ανατολής φαίνεται και στα υπολείμματά τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η κατά τον 4^ον αιώνα μ.Χ. επικρατούσα ακόμη κοινοκτημοσύνη των γυναικών στην Πόλη τού Ηλίου της Φοινίκης.»(Ν. Μπουγάτσου, ενθ. αν., σελ. 88-89).

Το Μυστήριο τού Γάμου στην Παλαιά Διαθήκη

            Είδαμε ως τώρα τις αντιλήψεις διάφορων αρχαίων λαών περί γάμου. Πώς όμως η Π. Δ., που είναι μέρος τής αποκαλύψεως τού Θεού, μιλάει για τον γάμο;

            «Καί εἶπεν ὁ Θεός· ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ’ εἰκόνα ἡμετέρον καί καθ’ ὁμοίωσιν… καί ἐποίησεν ὁ Θεός τόν ἄνθρωπον, κατ’ εἰκόνα Θεοῦ ἐποίησεν αὐτόν, ἄρσεν καί θῆλυ ἐποίησεν αὐτούς. Καί εὐλόγησεν αὐτούς ὁ Θεός, λέγων· αὐξάνεσθε καί πληθύνεσθε καἰ πληρώσατε τήν γῆν καί κατακυριεύσατε αὐτῆς.». (Γεν. α’ 26-28).

«Καί ἔλαβε Κύριος ὁ Θεός τόν ἄνθρωπον, ὅν ἔπλασε, καί ἔθετο αὐτόν ἐν τῷ Παραδείσῳ τῆς τρυφῆς, ἐργάζεσθαι αὐτόν καί φυλάττειν… Καί εἶπεν ὁ Θεός· οὐ καλόν εἶναι τόν ἄνθρωπον μόνον· ποιήσωμεν αὐτῷ βοηθόν κατ’ αὐτόν… καί ᾠκοδόμησεν ὁ Θεός τήν πλευράν, ἥν ἔλαβε ἀπό τοῦ Ἀδάμ, εἰς γυναῖκα καί ἤγαγεν αὐτήν πρός τόν Ἀδάμ… ἕνεκεν τούτου καταλείψει ἄνθρωπος τόν πατέρα· αὐτοῦ καί τήν μητέρα καί προσκολληθήσεται πρός τήν γυναῖκα αὐτοῦ καί ἔσονται οἱ δύο εἰς σάρκα μίαν.» (Γεν. β’ 15-25).

Βλέπουμε ότι «ο άνθρωπος είναι έργο των χειρών τού Θεού, τού Υιού, τού Πνεύματος (Αγ. Ειρηναίος). Είναι πρόσωπο «κατ’ εἰκόνα Θεοῦ», μυστήριο ελευθερίας και αγάπης.» (πρωτ. Μιχαήλ Καρδαμάκη, ενθ. αν. σελ. 27). Η δημιουργία του ανθρώπου, ανδρός και γυναικός, δεν είναι αποτέλεσμα τυφλής τύχης ή εξελίξεως από τα ζώα. Ο άνθρωπος μετέχει και του ορατού και του αοράτου κτιστού και ακτίστου κόσμου εν Αγίω Πνεύματι. Είναι εν μικρώ μέγας, μύστης των άνω, επόπτης των κάτω, ζώον θεούμενον (Άγ. Γρηγόριος ο Θεολόγος).

            Σκοπός του είναι, εργαζόμενος τις εντολές τού Θεού και χρησιμοποιώντας τον κτιστό κόσμο ευχαριστιακά, δηλαδή ως ιερεύς, βασιλεύς και προφήτης, να συντονίζει την δοξολογία τού σύμπαντος κόσμου προς τον Θεό αγαπητικά (Αγ. Γρηγόριος Νύσσης) και έτσι να ομοιωθεί μαζί Του, να θεωθεί.

            Αυτός είναι ο κύριος σκοπός και του γάμου τόσο μέσα στον Παράδεισο, όσο και έξω απ’ αυτόν.

            Βλέπουμε, επίσης, ότι ο Θεός ευλογεί τους Πρωτόπλαστους τελώντας το πρώτο Μυστήριο Γάμου, που είναι Μυστήριο ελευθερίας και αγάπης. Δεν έπλασε ο Θεός τον Αδάμ και την Εύα απλώς και μετά τους εγκατέλειψε στην τύχη τους. Τί σημαίνει «εὐλόγησεν αὐτούς ὁ Θεός»; Σημαίνει ότι καθηγίασε με την άκτιστη θεία Χάρη Του, τους έκανε κοινωνούς της μακαριότητός Του, τους έδωσε την δυνατότητα να γίνουν από δυνάμει πρόσωπα ενεργεία πρόσωπα, ιστορικές και ανεπανάληπτες προσωπικότητες. Η Θεία Χάρις δεν στερεί την ελευθερία τού ανθρώπου, αλλά την αγιάζει και την μεταμορφώνει, την διατηρεί και την αυξάνει.

            Επομένως, το μυστήριο τού γάμου είναι ο φυσικός, ο κατά φύσιν, θεσμός, αν βιώνεται σωστά από το ανδρόγυνο. Ενώ οποιοσδήποτε άλλος γαμήλιος θεσμός είτε πολιτικός είτε θρησκευτικός είτε κοινωνικά απελευθερωμένος, ο οποίος δεν έχει την ευλογία τού Θεού, τής Αγίας Τριάδος είναι παρά φύσιν θεσμός.

            Οι Πρωτόπλαστοι, νήπιοι πνευματικά, εξηπατήθησαν, παρεσύρθησαν και απέτυχαν στον σκοπό τους. Δεν άφησαν την χάρη τού Θεού να ενεργήσει μέσα στους τα έργα αγιότητος, που μόνο αυτή γνωρίζει (Αγ. Μάξιμος Ομολογητής). Θέλησαν να γίνουν θεοί χωρίς την χάρη τού Θεού δια της ανυπακοής προς Αυτόν. Έτσι μόνοι εξέλεξαν τον δρόμο τής φθοράς, τής ασθενείας τής ανθρώπινης φύσεως και τού χωρισμού από τον Θεό, που είναι θάνατος.

            Ο Θεός ενέδυσεν αυτούς με δερμάτινους χιτώνες προς παρηγορία τους. Είπε στον Αδάμ: «Ἐν ἱδρώτι τοῦ προσώπου σου φαγῆ τόν ἄρτον σου.». Είπε στην Εύα: «Ἐν λύπαις τέξη τέκνα καί ἡ ἀποστροφή σου πρός τόν ἄνδρα σου, ὅς σοῦ κυριεύση.». Είπε στον διάβολο: «Καί ἕχθραν θήσω ἀνά μέσον σοῦ καί ἀναμέσον τής γυναικός καί ἀναμέσον τοῦ σπέρματός σου καί ἀναμέσον τοῦ σπέρματος αὐτῆς. Αὐτός σοῦ τηρήσει κεφαλήν καί σύ τηρήσεις αὐτοῦ πτέρναν.» (Γεν. γ’ 13-19).

            Οι πιο πάνω στίχοι τής Γενέσεως είναι το λεγόμενο Πρωτευαγγέλιο. Ρυθμίζουν την ζωή εκτός Παραδείσου και τις σχέσεις ανδρός και γυναικός μέχρι την έλευση τού Θεανθρώπου Χριστού, ο οποίος θα συντρίψει την κεφαλή τού διαβόλου δια του θανάτου και της Αναστάσεώς Του και θα δώσει καινούργια ζωή, θα επαναφέρει στην κανονική θέση τις σχέσεις ανδρός και γυναικός όπως ήταν προ της πτώσεως.

            «Η απολογία τού γάμου, που μας δίνεται από την Παλαιά Διαθήκη(στην Γένεση), υπογραμμίζεται εξ’ ίσου και από την Καινή» (Αρχιμ. Θεοκλήτου Φεφέ, ο Γάμος το «μέγα μυστήριον» εν: Γάμος Μυστήριον Αγάπης, εκδ. Σήμαντρο, Αθήνα 1973, σελ. 18).

Το Μυστήριο του Γάμου στην Καινή Διαθήκη

            «Ταύτην ἐποίησε τήν ἀρχήν τῶν σημείων ὁ Ἰησοῦς καί ἐφανέρωσε τήν δόξαν αὐτοῦ.» κατά την διάρκειαν τού γάμου τῆς Κανᾶ (Ιω. 2,11)… Όπως τότε σαν νυμφαγωγός φέρνει την Εύα στον Αδάμ, «ἤγαγεν αὐτήν πρός τόν Ἀδάμ» (Γεν. 2,22), έτσι και τώρα με το πρώτο του θαύμα χαιρετίζει και ευλογεί την ζωή τού καινούργιου ζευγαριού… Το νερό γίνεται κρασί -προεικόνιση τής Θεία Ευχαριστίας- προσκαλεί σε μια μεταβολή τού φυσικού σε χαρισματική αγάπη (Αγ. Γρηγόριος ο Θεολόγος, PG 37,376 και Αγ. Ιωάννης Χρυσόστομος, PG 62,389). Έτσι η βιολογική πραγματικότητα τού γάμου υψώνεται σε μυστηριακό θεσμό, για τον οποίο ο Απ. Παύλος θα διακηρύξει: «Τό μυστήριον τούτο μέγα ἐστι, ἐγώ δε λέγω εἰς Χριστόν καί εἰς την Ἐκκλησίαν.» (Εφ. 5,32)…

            …Όταν ο άνδρας και η γυναίκα ενώνονται με το μυστήριο τού γάμου συνιστούν «οὐκ εἰκόνα ἄψυχον, οὐδέ εἰκόνα τινός τῶν ἐπί τῆς γῆς, άλλ’ αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ», λέγει ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος (PG 62,387). Όπως ο Πατήρ και ο Υιός ενώνονται ἐν τῷ Ἁγίῳ Πνεύματι και όπως η θεία και ανθρώπινη φύση ενώνονται ἐν τῇ ὑποστάσει τοῦ Λόγου, έτσι και η ανθρώπινη δυάδα τού άνδρα και τής γυναίκας ἑνώνονται στο μυστήριο τού γάμου ἑἰς σάρκα μίαν» (Αρχιμ. Θεοκλήτου Φεφέ, ενθ. αν. , σελ. 18-19).

            Ἐν τῷ Χριστῷ δεν υπάρχει ανώτερος και κατώτερος. Η διαφορά φύλου υπερβαίνεται δια της αμοιβαίας πνευματικής αγάπης και αυταπαρνήσεως, δια της εἰς Χριστόν βαπτίσεως και γενικά δια της συμμετοχής στα Μυστήρια τής Ορθοδόξου Εκκλησίας. «Ὄσοι γάρ εἰς Χριστόν ἐβαπτίσθητε, Χριστόν ἐνεδύσασθε. Οὐκ ἔνι Ἰουδαίος οὐδέ Ἕλλην, ούκ ἔνι δοῦλος οὐδέ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καί θῆλυ· πάντες γάρ ὑμείς εἷς ἑστε ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ» (Γαλ. 3, 27-28).

            Μέσα σ’ αυτή την προοπτική οικοδομείται και η ἐν Χριστῷ οικογενειακή ζωή, η οποία πειργράφεται παραστατικά στην προς Εφεσίους επιστολή τού Απ. Παύλου:

            «Οι γυναίκες να κάνετε υπακοή στους άνδρες σας όπως στον Κύριο, διότι ο άνδρας είναι η κεφαλή τής γυναίκας, όπως και ο Χριστός είναι η Κεφαλή της Ορθοδόξου Εκκλησίας και αυτός είναι ο σωτήρας του σώματος. Αλλά, όπως ακριβώς η Ορθόδοξος Εκκλησία υποτάσσεται στον Χριστό, έτσι πρέπει να υποτάσσονται και οι γυναίκες στους άνδρες τους πάντοτε. Οι άνδρες να αγαπάτε τις γυναίκες σας, όπως ο Χριστός αγάπησε την Ορθόδοξον Εκκλησία και παρέδωσε τον Εαυτό Του γι’ αυτή, για να την αγιάσει, αφού την εκαθάρισε με το λουτρό τού νερού, δια τού λόγου, για να παρουσιάσει στον εαυτό Του ένδοξη την Εκκλησία, χωρίς να έχει κηλίδα ή ρυτίδα ή τίποτε άλλο απ’ αυτά, αλλά να είναι αγία και άμωμος. Έτσι οφείλουν και οι άνδρες να αγαπούν τις γυναίκες τους, όπως τα σώματά τους. Εκείνος που αγαπά την γυναίκα του, αγαπά τον εαυτό του. Διότι κανείς ποτέ δεν εμίσησε την σάρκα του, αλλά την τρέφει και την περιποιείται, όπως ο Κύριος την Εκκλησία. Διότι είμαστε μέλη του σώματός Του, από την σάρκα και τα οστά του. Δια τούτο ο άνθρωπος θα εγκαταλείψει την μητέρα του και τον πατέρα του και θα προσκολληθεί στην γυναίκα του και θα γίνουν οι δύο εἰς μία σάρκα. Το μυστήριο αυτό είναι μεγάλο, εγώ δε λέγω εἰς Χριστόν και εἰς την Εκκλησία. Αλλά και σεις, έτσι να αγαπά ο καθένας την γυναίκα του όπως τον εαυτό του, η δε γυναίκα να φοβάται τον άνδρα της.

            Τα παιδιά να υπακούετε στους γονείς σας ἐν Κυρίῳ, διότι αυτό είναι σωστό. Τίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου, η οποία είναι η πρώτη εντολή που συνοδεύεται με την υπόσχεση, για να ευτυχήσεις και να μακροημερεύσεις στη γη. Και σεις πατέρες, να μην εξοργίζετε τα παιδιά σας, αλλά να τα ανατρέφετε με την παιδεία και την νουθεσία του Κυρίου.» (Εφ. 5, 22-6, 4).

            Ο ιερός Χρυσόστομος, ερμηνεύοντας το πιο πάνω κείμενο, γράφει: «Οι άνδρες να αγαπάτε τις γυναίκες σας, όπως ο Χριστός αγάπησε την Εκκλησία. Είδες μέγεθος υπακοής; Άκουσε και το μέγεθος της αγάπης. Θέλεις να υπακούει εἰς σε η γυναίκα σου, καθώς και η Εκκλησία στον Χριστό; Φρόντισε και συ αυτήν, όπως ο Χριστός φροντίζει την Εκκλησία. Είτε πρέπει να δώσεις την ψυχή του υπέρ της γυναικός σου, είτε πρέπει να πληγωθείς χίλιες φορές, είτε πρέπει να υπομένεις και να πάθεις το κάθε τι.» (Ορθοδοξίας, Καλογήρου, ενθ. αν., σελ. 21).

            Ο Χριστός δεν έβαλε απλώς τα πράγματα στη θέση τους όσον αφορά τις σχέσεις ανδρός και γυναικός, αλλά μεταμόρφωσε, αγίασε και ύψωσε ως τον θρόνο Του την οικογένεια, άρα ύψωσε και τα παιδιά που είναι ο καρπός ενός ευλογημένου γάμου. «Τότε έφεραν στον Χριστό παιδιά, για να βάλει τα χέρια επάνω τους και να προσευχηθεί. Οι δε μαθητές τούς έκαναν αυστηρές παρατηρήσεις. Ο δε Ιησούς είπε: Αφήστε τα παιδιά και μη τα εμποδίζετε να έλθουν κοντά μου, διότι σ’ αυτά ανήκει η βασιλεία των ουρανών.» (Ματθ. 19, 13-15).

            Μύστες τής Βασιλείας των Ουρανών, μέτοχος τής χάριτος τού Αγίου Πνεύματος, μωροί-σοφοί κατά Χριστόν, παθόντες και μαθητές τα θεία, οι άγιοι Πατέρες τής Ορθοδόξου Εκκλησίας εθεολόγησαν περί γάμου και οικογενείας αλιευτικώς, όχι αριστοτελικώς (Αγ. Γρηγόριος ο Θεολόγος). Ήσαν θεόπνευστοι, φιλόθεοι και φιλάνθρωποι. Προσηνείς, ευπροσήγοροι, επιεικείς για τους άλλους και αυστηροί, ανελέητοι και ασυγκατάβατοι για τον εαυτό τους (Μέγας Βασίλειος). Είτε παρθένοι είτε έγγαμοι εμελέτησαν το θέμα τού γάμου και της οικογενείας και συνέχισαν την ίδια Παράδοση τής Π. Δ. και Κ. Δ. για το εξεταζόμενο θέμα.

            Εγνώριζαν ότι χωρίς τελικό σκοπό, χωρίς νόημα ούτε αγώνας γίνεται σωστός ούτε ο γάμος θα σταθεί. Ας δούμε λοιπόν ποιος είναι ο σκοπός ή οι σκοποί τού Μυστηρίου τού Γάμου.

            Ο τελικός σκοπός και οι έμμεσοι σκοποί σου Μυστηρίου τού Γάμου:

            Ο τελικός σκοπός τού γάμου είναι η ομοίωση με τον Θεό κατά το δυνατό, η θέωση, η τελειοποίηση.         «Ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ’ εἰκόνα ἡμετέρα καί καθ’ ὁμοίωσιν» (Γεν. σελ. 26). Ο άνθρωπος, άνδρας και γυναίκα, καλείται να αξιοποιήσει τα χαρίσματα τού «κατ’ εικόνα» με την χάρη τού Θεού για να ομοιάσει με τον Θεό, να γίνει Θεός κατά χάριν όχι κατά φύσιν, να γίνει τέλειος, άγιος (Ματθ. 5,48. Ιω. 10,35).

            Το μυστήριο τού Γάμου μέσα στα πλαίσια τού τελικού σκοπού έχει και έμμεσους σκοπούς: 1) Η απόλαυση τής ηδονής, 2) Η τεκνοποιΐα, 3) Η διαπαιδαγώγηση των τέκνων, 4) Η κοινωνικότητα, 5) Η αλληλοβοήθεια, 6) Η εγκοίτωση των επιθυμιών.» (Ν. Μπουγάτσου, ενθ. αν., σελ. 93).

1)    Η απόλαυση τής ηδονής.

            Η ηδονή δεν είναι ο πρωταρχικός ούτε ο μόνος έμμεσος σκοπός τού Μυστηρίου τού Γάμου. «Ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός, σε ειδικό κεφάλαιο περί ηδονών κατατάσσει αυτές σε διάφορες ομάδες: 1) Ψυχικές ηδονές, 2) Σωματικές ηδονές, α) φυσικές(αναγκαίες ή μη αναγκαίες) και β) μήτε φυσικές (μήτε αναγκαίες), Την ηδονή τής αυτοσυντηρήσεως την χαρακτηρίζει ως φυσική και αναγκαία, την γενετήσια ορμή, ως φυσική, αλλά μη αναγκαία, την «λαγνεία» ούτε φυσική ούτε αναγκαία. Και προσθέτει: «Αυτός που ζει σύμφωνα με το θέλημα τού Θεού πρέπει να επιδιώκει τις αναγκαίες συνάμα και φυσικές ηδονές, να βάλει σε δεύτερη μοίρα τις φυσικές και μη αναγκαίες, γινόμενες στον καιρό και με τον τρόπο που αρμόζουν, ενώ τις άλλες είναι ανάγκη οπωσδήποτε να τις αποφεύγει…» (Εκδόσεις ακριβής της Ορθοδόξου πίστεως Β’, 13. M.P.G. 94, 929-932 … Χαρακτηριστικό θεωρώ τον ρεαλισμό τής χριστιανικής σκέψης τού Ιγνατίου Αντιοχείας, που μιλώντας ένα ζευγάρι Χριστιανών λέγει: «το σπίτι τους εύχομαι να βασισθεί επάνω σε πίστη και αγάπη και σαρκική και πνευματική» (Προς Σμυρναίους, XIII, 2. 32, 316) (Ν. Μπουγάτσου, ενθ. α., σελ. 26-27).

            Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι «η χρήση τής ηδονής πρέπει να είναι: 1) Φυσική (η δοθείσα υπό του Θεού), 2) έννομος (μόνον μεταξύ των συζύγων), 3) μετρία (να μη γίνεται κατάχρηση) και 4) μετά «ευχαριστίας» προς τον Θεό» (Ν. Μπουγάτσου, ενθ. αν., σελ.94).

2)    Η τεκνοποιΐα.

            Ο Θεός αφού ευλόγησε τον Αδάμ και την Εύα, είπε: «Αὐξάνεσθε καί πληθύνεσθε και κατακυριεύσατε τῆς γῆς» (Γεν. α’, 28). Η εντολή-ευχή αυτή του Θεού θεωρείται ως ένας από τους έμμεσους σκοπούς τού γάμου. Δεν είναι ο πρωταρχικός ούτε ο μόνος.

            «Μερικοί Πατέρες αναφέρουν την τεκνογονία ως αιτία αυξήσεως των ανθρώπων που δοξολογούν τον αληθινό Θεό (των Χριστιανών) «Περισσότερους εισάγει ανθρώπους που ευαρεστούν τον Θεό»(Αγ. Γρηγορίου Θεολόγου, Λόγοι ΛΖ, 10. P.G 36, 293) …

            Υποστηρίζουν επίσης ότι: 1)με την τεκνογονία ο άνθρωπος γίνεται συνεργός τού Θεού, 2) ο Θεός κυρίως δημιουργεί τα τέκνα και 3) το κριτήριο τής τεκνογονίας (πολλά ή λίγα τέκνα;) είναι η καλή διαπαιδαγώγηση.

            Ο Άγιος Χρυσόστομος συνοψίζει ως εξής τα ανωτέρω: «και ούτε η συνουσία, ούτε τίποτε άλλο μπορεί να συντελέσει στη γέννηση παιδιού, αν το χέρι τού Θεού δεν βοηθήσει και δεν αφυπνίσει την φύση τής γυναίκας για τοκετό. Η γέννα δεν εξαρτάται από την μητέρα, αλλά η καλή ανατροφή-διατροφή (Α’ Τιμ. Ε’, 9-10). Άκουσε τον Παύλο… «αν ανέθρεψε παιδιά» είπε. Δεν είπε: αν ετεκνοποίησε, αλλά αν ανέθρεψε παιδιά.» (Εἰς τήν Γένεσιν, ομ. ΛΗ’, 2. Εἰς τούς Μακκαβαίους Α’,3. P.G 52, 211-212) Ν. Μπουγάτσου, ενθ. αν., σελ. 74-75).

            Βέβαια, ο Απ. Παύλος λέει ότι η γυναίκα θα σωθεί δια της τεκνογονίας, αν μείνουν οι σύζυγοι στην πίστη και στην αγάπη και στον αγιασμό με σωφροσύνη (Α’ Τιμ. 2,15). Ορθά ερμηνεύει τον Απ. Παύλο ο Άγ. Χρυσόστομος διότι αν δεν υπάρχει πίστη, αγάπη, αγιασμός και σωφροσύνη τί να τα κάνει τα πολλά παιδιά; «Δεν προσέχετε πώς είναι καλύτερα τα καλά και λίγα παιδιά παρά τα πολλά και κακά παιδιά;» (Αγ. Χρυσόστομος, εἰς τάς Πράξεις, ομ. Η’, 3. P.G 60,75).

            Το τέλειο είναι ο αγιασμός των συζύγων και μετά όλα τα άλλα. Αν δώσει ο Θεός παιδιά, πολλά ή λίγα, νά ‘ναι ευλογημένο το θέλημα τού Θεού. Εμείς δεν πρέπει να επιδιώκουμε ούτε τα πολλά ούτε τα λίγα ούτε να αποφεύγουμε με τεχνητούς τρόπους την τεκνογονία.

3)    Η διαπαιδαγώγηση των τέκνων.

            Δεν είναι ο πρωταρχικός ούτε ο μόνος σκοπός τού γάμου. Ταιριάζει όμως καλύτερα στον σκοπό τής ζωής τού Χριστιανού ως μέλους τής Ορθοδόξου Εκκλησίας που θέλει «όλοι οι άνθρωποι να σωθούν και να έλθουν στην επίγνωση τής αληθείας.» (Α’ Τιμ. Β’, 4. Πρβλ. Χρυσοστόμου P.G. 50, 621).

            Ο Απ. Παύλος λέει: «Και σεις πατέρες, να μην εξοργίζετε τα παιδιά σας, αλλά να τα ανατρέφετε με την παιδεία και τη νουθεσία τού Κυρίου.» (Εφ. 6,4).

            Όταν λέμε διαπαιδαγώγηση – ανατροφή των τέκνων εννοούμε τη σειρά ενεργειών ενός ενηλίκου ώστε συνειδητά και σκόπιμα να προαχθεί και αυξηθεί προ πάντων πνευματικά και πολιτιστικά το παιδί… Η διαπαιδαγώγηση είναι δυνατόν να έχει και ιεραποστολικό χαρακτήρα. Έχει ως βάση την κατά Χριστόν σωτηρία. «Εάν ένας αδελφός έχει γυναίκα άπιστη και αυτή συγκατανεύει να συγκατοικεί μαζί του, ας μη χωρίζεται απ’ αυτή. Και αν μία γυναίκα έχει άνδρα άπιστο και αυτός συγκατανεύει να συγκατοικεί μαζί της, ας μη χωρίζεται απ’ αυτόν. Διότι ο άπιστος άνδρας έχει αγιασθεί δια της γυναικός και η άπιστη γυναίκα έχει αγιασθεί δια του ανδρός. Αλλοιώς, τα παιδιά σας θα ήσαν ακάθαρτα, τώρα όμως είναι άγια.» (Α’ Κορ. 6, 12-14) (Ν. Μπουγάτσου, ενθ. αν., σελ. 100-101).

            Ας δούμε εν ολίγοις τι λέει ο Άγιος Χρυσόστομος για την διαπαιδαγώγηση των τέκνων: «Πρέπει συνεχώς να μας απασχολεί όχι πως θα κάμωμεν τα παιδιά μας πλούσια σε χρυσάφι και σε ασήμι και σε παρόμοια, αλλά πως θα γίνουν ανώτερα από όλους σε ευλάβεια και αρετή και πως θα αποκτήσουν ζωήν πνευματική.»… «Εάν οι γονείς έχουν μεταξύ τους ομόνοια, τότε και τα παιδιά ανατρέφονται καλά και χωρίς δυσκολίες.»… «Μη νομίσεις ότι η θρησκευτική αγωγή, την οποίαν πρέπει να δίδουμε στα παιδιά μας, ταιριάζει μόνο σε εκείνους που πρόκειται να ακολουθήσουν τη μοναχική ζωή. Ίσα-ίσα σε εκείνα τα παιδιά, που πρόκειται να ζήσουν στην εγκόσμιο αυτή ζωή, πρέπει να δίδεται αυτή η αγωγή.»… «Εγεννήθει το παιδί; Μιμήσου την Άννα την σύζυγο τού Ελκοννά. Πολύ γρήγορα επηρε το παιδί και το οδήγησε στο ναό.». «Στον Θεό παρέδωκε το παιδί της»…. «Πως δεν είναι άτοπον να στέλλης το παιδί σου να μαθαίνει τέχνες και γράμματα στο σχολείο… αλλά δεν φροντίζεις να το εκτρέφεις και να το μορφώνεις εν παιδεία και νουθεσία Κυρίου;»… «Εάν στο σπίτι σας ακούαν τα παιδιά, ω γονείς, διαρκώς να τα διδάσκετε πως θα αποκτήσουν την πραγματική φιλοσοφία, δηλαδή την γνώση και την εφαρμογή τού θελήματος τού Θεού… ταχέως θα επαρουσίαζαν τους καρπούς που θα παρήγοντο από τα αγαθά αυτά σπέρματα… Δυστυχώς, τίποτε από αυτά δεν κάμνομε… και εκείνους που δεν συμβουλεύουν και δεν παιδαγωγούν οι γονείς, τους τιμωρούν οι νόμοι τού Κράτους.»… «Όπως ο Ιώβ έτσι και οι γονείς να προσφέρουν θυσίες πνευματικές για την ομαλή εξέλιξη των παιδιών τους.»… «Παίδευε με αυστηρότητα και αγάπη τον γονιό σου… Διότι σκληρό και δύσκολο πράγμα είναι η νεότητα. Γι’ αυτό και έχει ανάγκη από δυνατό χαλινάρι.»… «Ας μη αφήνουμε τα παιδιά ελεύθερα να δοκιμάζουν τίποτε από όσα βλάπτουν, μήτε να τους χαριζόμαστε επειδή είναι παιδιά.» (Αρχιμ. Γεωργίου Δημοπούλου, Η οικογένεια κατά τον ι. Χρυσόστομον, εκδ. Σωτήρ, Αθήνα 1990, εκδ. ΙΑ’, σελ. 132-160).

4)    Η κοινωνικότητα.

            Δεν είναι πρωταρχικός ούτε ο μόνος σκοπός του γάμου. Λέει ο Θεός μετά τη δημιουργία τού Αδάμ: «οὐ καλόν εἶναι τόν ἄνθρωπον μόνον.» (Γεν. β’, 18).

Και ο Αριστοτέλης λέει: «κοινωνικόν ἄνθρωπος ζῶον.» (Ηθικών, Ευδημίων, Ζ’10, 6 και 8). Αυτός που δεν αισθάνεται την ανάγκη τής κοινωνικότητος είναι ή θηρίον ή θεό´»(Πολιτικά, Α’ 1,12).

            Ο Θεός δημιουργεί τον Αδάμ και την Εύα κατ’ εικόνα Του. Η μικρή κοινωνία ανδρός και γυναικός έχει σαν αρχέτυπο της την κοινωνία των Προσώπων τής Αγίας Τριάδος. Η κοινωνικότητα επομένως τού Γάμου είναι εικονική. Πρέπει δηλαδή να οδηγεί προς το Αρχέτυπο τής εικόνος. Δεν είναι αυτοσκοπός αλλά οδηγεί προς τον τελικό σκοπό τού γάμου, που είναι η κοινωνία με τον Θεό και τους ανθρώπους.

            Τόσο η Αγία Γραφή όσο και οι άγιοι Πατέρες μίλησαν για την κοινωνικότητα: «Δέστε πόσο καλό και πόσο ευχάριστο είναι να κάθονται μαζί αγαπημένα τ’ αδέλφια.» (Ψαλμ. 132, 1-3). Ο Χριστός είπε: «Όπου είναι δύο – τρεις στο όνομά μου, εκεί είμαι μεταξύ τους.» (Ματθ. 18, 20). Ο Αγ. Χρυσόστομος λέει: «Ο Θεός περισσότερο από κάθε άλλο φροντίζει για να μας ενώσει και να μας συνδέσει μεταξύ μας.» (εἰς τον Ματθαῖον, Ὁμ. 16^η, 8. P.G. 57, 250).

            «Καί ἔσονται οἱ δύο εἰς σάρκα μίαν.» (Γεν. β’, 24).

            «Γυναῖκα καί ἄνδρας δεν εἶναι δύο ἄνθρωποι, ἀλλά ἑνας ἀνθρωπος… ὅπως ἀκριβῶς δύο ἡμίτομα (δύο μισά) μιᾶς ἑνότητος.» (Αγ. Χρυσόστομος, P.G. 62, 387).

Η κοινωνικότητα έχει βάση την αγάπη και την θυσία. Χωρίς αυτά τα δύο δεν μπορεί να λειτουργήσει.

5)    Η αλληλοβοήθεια.

            Δεν είναι πρωταρχικός ούτε ο μόνος σκοπός τού Γάμου. Λέγοντας αλληλοβοήθεια εννοούμε την ηθική, κοινωνική, οικονομική και τεχνική βοήθεια τού ενός ανθρώπου προς τον άλλο. Η αλληλοβοήθεια μέσα στον γάμο είναι μια έκφραση τής κοινωνικότητας. «Ἀλλήλων τά βάρη βαστάζετε καί οὕτως ἀναπληρώσατε τόν νόμον τοῦ Χριστοῦ.» (Γαλ. 6,2). «Η βιολογική αλληλοβοήθεια αμφοτέρων των συζύγων είναι η ικανοποίηση τής γενετήσιας ορμής, η τεχνική και οικονομική είναι η ικανοποίηση τής ορμής προς αυτοσυντήρηση και η πνευματική είναι η ικανοποίηση των πνευματικών ορμών των συζύγων.» (Ν. Μπουγάτσου, ενθ. αν., σελ. 105).

6)    Η εγκοίτωση των επιθυμιών.

            Δεν είναι ο πρωταρχικός ούτε ο μόνος σκοπός τού Γάμου. «Η εγκοίτωση των επιθυμιών δηλαδή ο αποκλεισμός τής γενετήσιας ανηθικότητας γίνεται με την ικανοποίηση τής γενετήσιας ορμής μέσα στο γάμο.» (Ν. Μπουγάτσου, ενθ. αν., σελ. 106).

            Ο Απ. Παύλος συνιστά: «Προς αποφυγή τής πορνείας, ο καθένας ας έχει τη γυναίκα του και κάθε μία ας έχει τον άνδρα της. (Α’ Κορ. 7,2)… Οι σύζυγοι οι μέλλοντες, εάν δεν μπορούν να μείνουν εγκρατείς, ας παντρευτούν, Είναι καλύτερα να παντρεύεται κανείς, παρά να καίεται από επιθυμία.» (Α’ Κορ. 7,9)… «Να μη στερείτε την προσωπική συνάφεια αλλήλων, εκτός αν γίνει από συμφώνου προσωρινά, για να αφιερωθείτε στη νηστεία και στην προσευχή και πάλι να σμίγετε μαζί, για να μη σας πειράζει ο Σατανάς εξ’ αιτίας τής αδυναμίας σας να συγκρατηθείτε.» (Α’ Κορ. 7, 5-6).

            «Θέλω λοιπόν οι νεότερες χήρες να παντρεύονται, να γεννούν παιδιά, να διευθύνουν το σπίτ τους και να μη δίνουν στον εναντιούμενο καμμία αφορμή προς κατηγορία.» (Α’ Τιμ. 5, 14-15).

            «Η εγκοίτωση των επιθυμιών κατ’ εξοχήν τονίστηκε ως σκοπός τού γάμου από τους Πατέρες τής Εκκλησίας μετά τον 4^ον αιώνα ως προπαιδευτική διδασκαλία, για να περιορίσουν τον από τους ειδωλολάτρες κατάχρηση τής ικανοποίησης τής γενετήσιας ορμής (πολυγαμία, πολλακεία, εταιρισμός κλπ.) (Ν. Μπουγάτσου, ενθ. αν., σελ. 107).

            Είδαμε ως τώρα μια περίληψη τής ορθοδόξου θεολογίας περί γάμου. Ήταν κάπως κουραστικό, αλλά χρήσιμο. «Τά καλά κόποις κτώνται καί πόνοις κατορθούνται.» . Καλό θα ήταν να δούμε τώρα πως αυτή η θεολογία εφαρμόστηκε από έγγμαους αγίους της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Για να μη μακρηγορούμε διαλέξαμε μόνο δυο οικογένειες αγίων: την αγία οικογένεια των αμρτύρων Σοφίας Πίστεως, Ελπίδος και Αγάπης και την αγία οικογένεια τού Αγίου Γρηγορίου Παλαμά.

1.    Βίος των αγίων μαρτύρων Σοφίας, Πίστεως, Ελπίδος και Αγάπης.

Η Αγία Σοφία (+110) γεννήθηκε σε μια πόλη κοντά στη Ρώμα από γονείς ευγενείς κι ευσεβείς. Όταν έφθασε σε ηλικία γάμου, παντρεύτηκε και έκανε τρεις κόρες: την Πίστη, την Ελπίδα και την Αγάπη.

            Όταν απέθανε ο άνδρας της, επήρε τις κόρες της και επήγαν στη Ρώμη. Τότε αυτοκράτορας ήταν ο Αδριανός. Και οι τρεις κόρες έμοιαζαν τής μητέρας τους Σοφίας. Ήταν σοβαρές, τίμιες και ευσεβείς χριστιανές. Της έμοιαζαν βέβαια και στο σωματικό κάλλος, περισσότερο όμως στο πνευματικό.

            Η Αγία Σοφία παιδαγωγούσε με παιδεία και νουθεσία Κυρίου τις τρεις κόρες της. Δεν είναι τυχαίο ότι έδωσε σ’ αυτές ονόματα Ευαγγελικών αρετών για να θυμούνται συνέχεια ότι: «Αυτά τα τρία μένουν: Πίστη, Ελπίδα, Αγάπη. Μεγαλύτερη όμως απ’ αυτά είναι η αγάπη.» (Α’ Κορ. 13,13).

            Επίστευε ότι η ανάγνωση των Γραφών, η εφαρμογή των εντολών τού Ευαγγελίου, η νηστεία, η αγρυπνία, η προσευχή αναλόγως των δυνατοτήτων, η τήρηση ψυχής και σώματος καθαρών από μολυσμένα λόγια, σκέψεις και πράξεις, η μυστηριακή ζωή στις κατακόμβες και η εν μετανοία εκζήτηση τού Θείου ελέους θα εξασφάλιζαν και για τον εαυτό της και για τις κόρες της την οικογενειακή ειρήνη, την προσωπική ψυχοσωματική ισορροπία, την έντιμη κοινωνική ζωή που οδηγούν στη Σταυροαναστάσιμη χαρά τού Νυμφίου Χριστού. Ο ειδωλολατρικός κόσμος έσβηνε μέσα στον δαιμονισμό, την ακολασία, τις προκαταλήψεις και την φιλαυτία. Ο Χριστός και η Εκκλησία του ήταν το μόνο διέξοδο στα διέξοδα του Ελληνορωμαϊκού κόσμου και πολιτισμού.

            Ήταν θέλημα Θεού οι αγίες αυτές ψυχές να αγωνισθούν μαρτυρικά και να βραβευθούν με τον στέφανο της δικαιοσύνης. Σύρονται προδομένες στον Δικαστή. Αυτός τις κολακεύει ξεχωριστά και τους λέει να μη κατηγορούν τους θεούς των προγόνων, γιατί αυτό σπέρνει διχόνοια στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Τους υπόσχεται χρήματα, συζύγους και δόξα.

            - Εμείς, απάντησαν, ξέρουμε ότι αυτά που μας λες δεν τα λες εσύ, μα σε διατάζει ο σατανάς. Πιστεύουμε στον Χριστό και ό,τι τιμωρία μάς βάλεις, θα την δεχτούμε. Πιστεύεις, λοιπόν, δικαστή, ότι με τις κολακείες και ό,τι άλλο μεταχειριστείς θα μας κάνεις να αλλάξουμε γνώμη;

            Ο δικαστής, αφού διεπίστωσε ότι δεν πρόκειται να θυσιάσουν στα είδωλα, διέταξε να γδύσουν πρώτα την Αγία Πίστη και να την κτυπήσουν ανηλεώς σ’ όλο το σώμα της. Αντί για αίμα έβγαλαν γάλα οι πληγές. Δεν πονούσε η Πίστη. Την έβαλε να ψηθεί σε σχάρα. Δεν έπαθε τίποτε. Την αποκεφάλισε.

            Άρχισε ο δικαστής να βασανίζει την Αγία Ελπίδα, διότι αντιστεκόταν στις απειλές και κολακείες του. Κτυπήματα με νεύρα, ψήσιμο στο καμίνι, κρέμασμα και ξέσχισμα, πίσσα και ρετσίνι βραστό, δεν εμπόρεσαν να κάμψουν την Αγία Ελπίδα. Θαυματουργικώς εγλύτωσε. Τότε την αποκεφάλισαν.

            Τώρα ήλθε η σειρά τής Αγίας Αγάπης. Την εκτύπησαν με λουριά, την έριξαν στη φωτιά, την εκάρφωσαν, μα δεν έπαθε τίποτε. Την απεκεφάλισαν.

            Η Αγία Σοφία εζήτησε και επήρε τα άγια λείψανα των παιδιών της και εφρόντισε να θαφτούν καθώς τούς έπρεπε, χριστιανικά. Τρεις ημέρες μετά επήγε στην Εκκλησία, όπου ήταν και οι τάφοι των παιδιών της και παρεκάλεσε τον Θεό να την πάρει, για να είναι κοντά στα παιδιά της. Έτσι, ενώ ήταν σκυφτή επάνω στους τάφους, εκοιμήθη ἐν Κυρίῳ.

            Η αγία αυτή οικογένεια εορτάζει στις 17 Σεπτεμβρίου. (Βλέπε: Βίος και θαύματα των αγίων τής Εκκλησίας, εκδ. Σπύρου Δαρεμά, Αθήνα, σελ. 356-359).

2.    Τα νεανικά χρόνια τού Αγίου Γρηγορίου Παλαμά.

Ο υπέρμαχος τού ησυχασμού, ο κήρυκας τής χάριτος και τού φωτός είχε ένα πολυκύμαντο βίο, γεμάτο αγώνες ασκητικούς και θεολογικούς, περιπέτειες και εμφυλίους πολέμους. Ήταν ο ίδιος όμως ειρηνικός, πράος, ταπεινός, χαρμολυπητικός, πενθώντας για τις αμαρτίες και τα πάθη του, όσες είχε, αν είχε, καθαρίζοντας την καρδιά και τον νου με την ενέργεια τής Χάριτος τού Θεού.

            Δεν είναι δυνατόν να περιγράψουμε εδώ όλο τον βίο του. Εκείνο που μας ενδιαφέρει είναι η οικογενειακή του ζωή, πριν ακόμη γίνει μοναχός και πώς κατέληξε εκεί.

            Οι γονείς τού Αγ. Γρηγορίου, Κωνσταντίνος και Καλλονή, προέρχονταν από την Μικρά Ασία. Εγκατεστάθησαν στην Κωνσταντινούπολη, όπου μετά τον γάμο τους, απέκτησαν πέντε παιδιά, τρία αγόρια και δύο κορίτσια.

            Ήταν ευγενείς και πλούσιοι σε χρήματα, μόρφωση και αρετή. Αυτά τα προσόντα συντέλεσαν ώστε ο Αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β’ Παλαιολόγος να επιλέξει τον Κωνσταντίνο ως διδάσκαλο τού εγγονού και διαδόχου του Ανδρονίκου. Μετά τον έκανε συγκλητικό, σύμβουλο τού Κράτους και προστάτη των αδικουμένων.

            Κάποτε με την μεσολάβησή του μια χήρα γυναίκα επήρε πίσω μεγάλο χρηματικό ποσό, που της πήρε παράνομα ένας ανώτατος αξιωματούχος. Εκείνη για να τον ευχαριστήσει τού προσέφερε το μισό απ’ αυτό το ποσό, αλλ’ αυτός αρνήθηκε λέγοντας:

            - Πολύ αδικείς τον ευεργέτην σου, αφού με μια μικρή δωρεά θα του στερήσεις την δωρεά μεγάλων αγαθών από τον Θεό;

            Ήταν πολύ αφοσιωμένος στον Θεό, ώστε υπήρχαν στιγμές κατά τη διάρκεια συσκέψεων τής Συγκλήτου ενώπιον τού αυτοκράτορος που επιδιδόταν στη νοερά προσευχή. Ήταν ο μόνος που μπορούσε με την πραότητα, διάκριση και ταπείνωση του να καταπραΰνει τον αυτοκράτορα σε στιγμές οργής και αγανακτήσεως.

            Του άρεσε να συναναστρέφεται με έμπειρούς μοναχούς. Επισκεπτόταν συχνά τα μοναστήρια μέσα και έξω από την Πόλη μαζί με τα παιδιά του. Κάποτε εξεκίνησε να πάει στον περίφημο πνευματικό Φωκά στον Γαλατά. Σε μια στιγμή ερωτά: - Επήρατε τίποτα φαγώσιμο για τον διδάσκαλο; - Όχι;

Τότε προσευχήθηκε, εβύθισε το χέρι του στη θάλασσα κι έπιασε ένα μεγάλο λαυράκι.

            - Νά και το τραπέζι που ετοίμασε ο Θεός για τον π. Φωκά.

            Στο τέλος τής ζωής του έγινε μοναχός με το όνομα Κωνσταντίνος. Πολύ αργότερα έγινε μοναχή και η γυναίκα του, Καλλονή, και τα πέντε παιδιά τους, σαφώς επηρεασμένα από το άγιο παράδειγμά του και με την προτροπή και την προσευχή τού Αγίου Γρηγορίου Παλαμά.

            Ο Άγιος Γρηγόριος εγεννήθηκε το 1296 και ήταν μόλις επτά ετών, όταν απέθανε ο πατέρας του.

Όταν τα παιδιά τού Κωνσταντίνου τώρα-μοναχού πήγαιναν στα ανάκτορα, οι αυλικοί έλεγαν: - Αυτά είναι τα παιδιά του αγίου.

            Ο Άγιος Γρηγόριος ετελείωσε πολύ ενωρίς τις σπουδές του ώστε όλοι τον εθαύμαζαν. Όταν έδωσε μια διάλεξη περί λογικής τού Αριστοτέλους στα ανάκτορα, ο Θεόδωρος Μετοχίτης, πρύτανης τού Παν/μίου τής Πόλης, είπε: - Και ο ίδιος ο Αριστοτέλης αν ήταν παρών και τον άκουε, θα τον επαινούσε υπερβολικά, όπως νομίζω.

            Μετά τις θύραθεν σπουδές του επιδίδεται στη μελέτη των Πατέρων τής Ορθοδοξίας και στον πνευματικό αγώνα. Είχε επαφές με μοναχούς σωστούς. Ο πνευματικός του καθοδηγητής ήταν ο άγιος Θεόληπτος Φιλαδελφείας αγιορείτης, από τον οποίο κυρίως έμαθε τη νήψη και τη νοερά προσευχή.

            Όταν έγινε είκοσι χρονών το 1316, έφυγε από τον κόσμο. Έπεισε όλα τα μέλη τής οικογενείας του, ακόμα και τους υπηρέτες, να αλλάξουν τρόπο ζωής, έστω κι αν έμεναν στον κόσμο. Μαζί με τους κατά σάρκα αδελφούς του, Μακάριο και Θεοδόσιο, έφυγαν για να γίνουν μοναχοί. Στο Άγιον Όρος έφθασαν το 1317, όπου ο Άγιος Γρηγόριος κείρεται μοναχός στη Μονή Βατοπεδίου. Έμεινε εκεί μέχρι το 1320, οπότε εκοιμήθη εν Κυρίω ο Γέροντας του Νικόδημος (Βλέπε σχετικά εν: Παναγιώτου Χρήστου, Ο κύρηξ τής Χάριτος και τού Φωτός, Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς, εκδ. Ι. Μ. Αγ. Γρηγορίου Παλαμά, Κουφάλια Θες/νίκης, 1986, εκδ. Β’, σελ. 18-31).

            Στους προαναφερθέντες βίους αγίων βλέπουμε ομοιότητα, συνέχεια, ενότητα πίστεως και ζωής, ορθοδόξων αμφοτέρων. Την ζωή και τον θάνατο των μαρτύρων εγγάμων ή μη, συνεχίζουν οι έγγαμοι και μη ησυχαστές. Το μαρτύριο τού αίματος το διαδέχεται το μαρτύριο τής συνειδήσεως. Η μαρτυρία, η ομολογία πίστεως των μαρτύρων συνεχίζεται με τη σιωπηρή κραυγή των ησυχαστών, εγγάμων και αγάμων. Κοινός είναι ο στόχος όλων, η θέωση. Κοινά τα μέσα, πλην της παρθενίας. Έτσι κοινός είναι ο αγώνας, κοινός ο  χρόνος, ο χώρος, η φύση. Κοινός ο εχθρός και τα εμπόδια. Μέσα σ’ αυτά τα πλαίσια έζησαν οι πλείστοι ορθόδοξοι, επώνυμοι και ανώνυμοι, μέχρι σήμερα.

            Ο εν Χριστώ γάμος είχε και έχει κέντρο τον εν Χριστώ μοναχισμό. Ο εν Χριστώ μοναχισμός είχε και έχει κέντρο την αγγελική πολιτεία. Και η αγγελική πολιτεία είχε και έχει κέντρο την Αγία Τριάδα. Όλοι, έγγαμοι και μοναχοί, άγγελοι και άγιοι, τείνουν προς το κέντρο αυτό, που είναι άναρχο και ατελεύτητο· κατά φύσιν, με σκοπό να γίνουν κι αυτοί άναρχοι και ατελεύτητοι κατά χάριν (Άγ. Γρηγόριος Παλαμάς), με την άσκηση και την λατρευτική ζωή. Χωρίς αυτές μετοχή στη Θεία Χάρη τής Ορθοδοξίας δεν υπάρχει. Η θεία χάρη, η αγαθή δωρεά τού Θεού στον άνθρωπο τής Ελληνορθοδόξου Παραδόσεως, μοναχό και λαϊκό, μεταβαίνει στην ψυχή πρώτα και από εκεί πάει στο σώμα και μένει ανεκφοίτητος, δηλαδή μένει εκεί αιωνίως (Άγ. Γρηγόριος Παλαμάς), αν μετανοούμε, εξομολογούμεθα, κοινωνούμε τα Άχραντα Μυστήρια και ασκούμεθα στην υπακοή, νηστεία, αγρυπνία και προσευχή.

            Μόνο έτσι κατάφεραν οι ορθόδοξοι να ξεπεράσουν τον εαυτό τους, τις δυσκολίες και κρίσεις τής ζωής (έγγαμης και μοναχικής), τον θάνατο, την φθορά και τις αιρέσεις τού Παπισμού, Προτεσταντισμού, Μωαμεθανισμού και γενικά τού ανθρωποκεντρισμού.

            Οι αιρέσεις αυτές προσπάθησαν, ιδιαιτέρως από τον 14^ο – 20^ο αιώνα μ. Χ.., να χαλάσουν τον δεσμό Ορθοδόξου Εκκλησίας και Ανατολικής Ευρώπης, Βαλκανίων και Εγγύς Ανατολής, διαλύοντας την εν Χριστώ οικογένεια και τον εν Χριστώ μοναχισμό. Τα τελευταία δύο μυστήρια ήσαν και είναι πνευματικοί χώροι, όπου πραγματοποιείται η κοινωνία Θεώσεως. Είναι σχολεία αγίων και μετανοούντων αμαρτωλών. Είναι εκκλησιαστικές πραγματικότητες, που, όταν λειτουργούν σωστά, αποκαλύπτουν την καθολικότητα τής Αληθείας τού Χριστού.

            Βέβαια, οποιεσδήποτε κοινωνίες ανθρώπινες, ακόμη και χριστιανικές, δεν είναι τέλειες. Τέλειος μόνο είναι ο Θεός. Υπάρχει η ασθένεια τής ανθρώπινης φύσεως, το κοσμικό φρόνημα, ο διάβολος και τα όργανά του, που παλεύουν κατά τού Θεού και των ορθοδόξων χριστιανών.

            Π.χ.: Στην εποχή τού Αγίου Κοσμά τού Αιτωλού, τον 18^ο αιώνα μ. Χ., οργίαζαν οι Ευρωπαίοι, Παπικοί και Προτεστάντες, μισσιονάριοι, οι Έλληνες Ευρωπαΐζοντες διανοούμενοι από την μία και ο βίαιος εξισλαμισμός των ορθοδόξων πληθυσμών από την άλλη, στο χώρο των Βαλκανίων και τής Εγγύς Ανατολής. Λόγω τής βαρειάς φορολογίας, τής ανασφάλειας, τής βίας, τού παιδομαζώματος, τής απαιδευσίας, τής ολιγοπιστίας και των προκαταλήψεων, αλλά ορθόδοξοι έκλιναν προς την Δυτική Ευρώπη και άλλοι προς τον Μωαμεθανισμό.

            Όλ’ αυτά επηρέασαν και το θεσμό τού γάμου. Π.χ.: Επειδή φοβόντουσαν και δεν άντεχαν οι ορθόδοξοι το παιδομάζωμα, αλλά και τις απαγωγές γυναικών, που προοριζόταν για τα χαρέμια των Μωαμεθανών, αλλαξοπιστούσαν για να σώσουν την τιμή τής οικογενείας τους και τα παιδιά τους. Αλλά εγίνονταν κρυπτοχριστιανοί, άλλο συνειδητοί Μουσουλμάνοι. Μεταξύ δύο κακών, διάλεγαν το χειρότερο.

            Υπήρξαν βέβαια υγιείς αντιδράσεις σ’ όλα αυτά: Η ίδρυση Ελληνικών σχολείων από την Ορθόδοξο Εκκλησία κυρίως και από εύπορους εμπόρους Έλληνες τού εξωτερικού, το κίνημα των Κολλυβάδων με στόχο την επιστροφή στη γνήσια Ελληνορθόδοξη Παράδοση, οι Άγιοι Νεομάρτυρες, η κλεφτουριά και οι αρματωλοί, οι πολιτικές πιέσεις τής Ρωσίας επί της Τουρκίας, έστω και για ιδίους λόγους, με αίτημα την βελτίωση των όρων διαβιώσεως των υποδούλων ορθοδόξων, έδιναν ελπίδα, κουριάγιο και προοπτική αιωνιότητος κατά τα δύσκολα εκείνα χρόνια.

            Μέσα στο σκότος εκείνο ήλθε το φως: Ο Άγιος τού Θεού Κοσμάς ο Αιτωλός, ο Προφήτης και Γενάρχης τού Νέου Ελληνισμού, ο ιεραπόστολος Αγιορείτης.

            Θα δούμε με λίγα λόγια πως αντέδρασε κατά τού εξευρωπαϊσμού και τού εκμουσουλμανισμού των ορθοδόξων: «Είναι φανερό ότι ο Πατροκοσμάς έδωσε προτεραιότητα στην παιδεία. Προτεραιότητα όμως έδωσαν και οι άλλοι, οι Ευρωπαΐζοντες, οι λόγοι τής «θυράθεν». Όλοι μεταξύ τους όσο ο ουρανός από τη γη… Οι λόγιοι θέλανε την παιδεία τού κόσμου. Ο Κοσμάς την παιδεία τού Θεού. Εκείνοι θέλανε την παιδεία τής Δύσης. Ο Κοσμάς την παιδεία τής καθ’ ημάς Ανατολής. Εκείνοι θέλανε την παιδεία που σκοτίζει μοναχή της το μυαλό, για να θυμηθούμε τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη. Ο Κοσμάς ήθελε την παιδεία που φωτίζει τον νου ωσάν τον ήλιο. Για ‘κείνους η παιδεία ήταν σκοπός. Για τον Άγιο Κοσμά μέσον. Η παιδεία εκείνων οδηγεί στην εκμετάλλευση. Η παιδεία τού Πατροκοσμά στη Θέωση. Η δική τους παιδεία  υποδουλώνει τον άνθρωπο. Του Κοσμά τον απολυτρώνει. Η πρώτη χαρίζει εξωτερική, δηλαδή ψεύτικη ελευθερία. Του Κοσμά εσωτερική, πνευματική. (Κώστα Σαρδελή, Ο προφήτης τού Γένους Κοσμάς ο Αιτωλός, εκδ. Αστέρος, Αθήνα 1998, σελ. 45-46).

            Στόχος τής παιδείας τού Πατροκοσμά είναι η δια του Ελληνισμού κοινωνία με την Ορθόδοξη Εκκλησία: «Και εάν δεν εμάθετε οι πατέρες, να σπουδάζετε τα παιδιά σας, να μαθαίνουν τα Ελληνικά, διότι και η Εκκλησία μας είναι εις την Ελληνικήν. Και αν δεν σπουδάσεις τα Ελληνικά, αδελφέ μου, δεν ημπορείς να καταλάβεις εκείνα όπου ομολογεί η Εκκλησία μας. Καλύτερον, αδελφέ μου, να έχεις Ελληνικόν σχολείον εις την χώραν σου, παρά να έχεις βρύσες και ποτάμια. Και ωσάν μάθεις το παιδί σου γράμματα, τότε λέγεται άνθρωπος. Το σχολείον ανοίγει εκκλησίας. Το σχολείον ανοίγει μοναστήρια.» (Κώστα Σαρδελή, ενθ. αν., σε. 44).

            Δεν αρκεί η διανοητική γνώση που παρέχεται στα σχολεία. Χρειάζεται και η πνευματική εμπειρία, η αίσθηση τής Χάριτος τού Θεού. και αυτή αποκτάται με την άσκηση και την λατρευτική ζωή: «Από τον Χριστόν μη χωρίζεσθε και από την Εκκλησία. Ακούτε τόν ιερέα όπου σημαίνει; Ευθύς σηκώνεσθε, να νίπτεσθε και να παγαίνετε εις την Εκκλησίαν, να ακούτε την Ακολουθίαν με προσοχήν. Ομοίως και την Θεία Λειτουργίαν. Και να ερμηνεύετε τα παιδιά σας, όσον και δύνασθε, να μη αμαρτάνουσι, να πηγαίνουσιν εις την εκκλησίαν, να ευλογούνται, δια να ζήσουν και να προκόψουν…

            … Να βάνητε τούς ιερείς να λειτουργούν εις την εκκλησίαν κάθε ημέραν, δια να ευλογείται η χώρα σας και να συγχωρούνται τα αμαρτήματά σας και να δώσει ο Χριστός κάθε υγείαν και καλήν προκοπήν.» (Κώστα Σαρδελή, ενθ. αν., σελ. 53-54).

            Στόχος τής ασκήσεως και της λατρευτικής ζωής είναι η αγάπη προς τον Θεόν και τους αδελφούς μας:

«Φυσικόν μας είναι ν’ αγαπώμεν τους αδελφούς μας. Διότι είμεθα μιας φύσεως, έχομεν ένα βάπτισμα, μίαν πιστιν, τα Άχραντα Μυστήρια μεταλαμβάνομεν, έναν Παράδεισον ελπίζομεν ν’ απολαύσωμεν. Καλότυχος εκείνος ο άνθρωπος όπου αξιώθηκε και έλαβεν εις την καρδίαν του αυτάς τας δύο αγάπας εις τον Θεόν και εις τους αδελφούς του.» (Κώστα Σαρδελή, ενθ. αν., σελ. 130-131).

            Πώς θα δείξουμε έμπρακτα την αγάπη μας; Δια της συγχωρήσεως των εχθρών μας: «αγαπάτε τούς εχθρούς υμών, ευλογείτε τούς καταρωμένους υμάς, καλώς ποιείτε τοις μισούσιν υμάς και προσεύχεσθε υπέρ των επηρεαζόντων υμάς και διωκόντων υμάς.» (Ματθ. 5, 44).

            «… Δια τούτο, χριστιανοί μου, αν θέλετε να σας συγχωρήσει ο Θεός όλα σας τα αμαρτήματα και να σας γράψει δια τον Πράδεισον, είπετε και η ευγένειά σας και ελεήσει αυτούς… Εσύ πάλιν όπου αδίκησες τους αδελφούς σου και ήκουσες όπου είπον να σε συγχωρήσουν μη χαίρεσαι, αλλά μάλιστα να κλαις… Όλοι οι πνευματικοί, πατριάρχαι, αρχιερείς, όλος ο κόσμος να σε συγχωρήσει, ασυγχώρητος είσαι. Αμή ποίος έχει την εξουσίαν να σε συγχωρήσει; Εκείνος όπου τον αδίκησες και αν εξετάσωμεν καλά πρέπει να δώσεις εις το ένα τέσσερα, καθώς λέγει το ιερόν Ευαγγέλιον και τότε να λάβεις συγχώρησιν.» 9Κώστα Σαρδελή, ενθ. αν., σελ. 134-135).

            Λέει επίσης κάπου αλλού στις Διδαχές του ο Άγιος Κοσμάς ότι αν σε απατήσει η σύζυγος σου και ζητήσει συγγνώμη με ειλικρινή μετάνοια, να μη την τιμωρήσεις, ούτε να την διώξεις, αλλά να την συγχωρέσεις εκ βάθους καρδίας, όπως ο Χριστός εσυγχώρεσε την επ’ αυτοφώρω συλληφθείσαν να μοιχεύει (Ιω. 8, 3-11).

            Ο Άγιος Κοσμάς μπόρεσε να νικήσει, εκτός των άλλων, και με τον μαρτυρικό του θάνατο τούς δύο Αντιχρίστους, τον Πάπα και τον Μωάμεθ, εστήριξε τον θεσμό τού γάμου που στηρίζεται στη Χάρη τού Θεού και στην ισοτιμία ανδρός και γυναικός, οργάνωσε σχολεία με Ελληνορθόδοξη Παιδεία, εκτύπησε αυστηρά τον πλούτο τον υλικό, εζήτησε συγγνώμη, έλαβε και έδωσε συγγνώμη σε όλους. Έτσι ανανέωσε προοδευτικά και πνευματικά το Ελληνορθόδοξο λαό μας, έσωσε το Έθνος από την διάλυση, τον εκλατινισμό και εκμουσουλμανισμό και ετοίμασε χωρίς επανάσταση την Εθνεγερσία του 1821.

            Το Νεοελληνικό Κράτος από το 1828 μέχρι σήμερα προσανατολίστηκε, μιμούμενο και αντιγράφοντας δουλικά τούς ξένους, προς την Ευρώπη. Στο θέμα τού γάμου – οικογένειας βρήκαν οι Ευρωπαΐζοντες διαφωτιστές διανοούμενοι και πολιτικοί περισσότερη αντίσταση  εκ μέρους τής Ορθοδόξου Εκκλησίας τής Ελλάδος παρ’ ότι σε άλλα θέματα. Γι’ αυτό προσπάθησαν να διαβρώσουν το ορθόδοξο φρόνημα κλήρου και λαού με προπαγάνδα, εκπαιδευτικά προγράμματα, οικονομική διάβρωση, προσπάθεια νομικής υποδουλώσεως τής Εκκλησίας στο Κράτος, διάλυση μοναστηριών, ενίσχυση αιρετικών ιεραποστόλων που δρούσαν στην Ελλάδα κ. α.

            Τελικά κατάφεραν να εντάξουν την Ελλάδα στην ΕΟΚ. Το Ευρωπαϊκό οικογενειακό δίκαιο υπερισχύει τού ορθοδόξου στη Ελλάδα: Αποποινικοποίηση μοιχείας, αμβλώσεων, αυτόματο διαζύγιο, αδικία κατά τού  μη πταίοντος συζύγου κ. α. λεπτομέρειες που διαλύουν την οικογένεια, όπως και ο πολιτικός γάμος.

            Τώρα θέλουν να τα επιβάλουν αυτά και στην Κύπρο. Ποια είναι η κατάσταση σήμερα στην Ελλάδα και Κύπρο;

            Ζούμε με αμερικανικό τρόπο ζωής: Υπερκατανάλωση αγαθών, καθιστική ζωή, ζούμε στη γραμμή η γνώση για τη γνώση, το σεξ για το σεξ, θέλουμε δικαιώματα χωρίς υποχρεώσεις, γίναμε οι άνθρωποι εξαρτήματα μηχανών.

            Η τηλεόραση, ο τύπος, η άχρωμη Παιδεία, η προσφυγή στη φαντασία, η έλλειψη νοήματος ζωής, η υποκρισία, η αυτοθέωση, η αυτονόμηση τής λογικής και τών δυνάμεων τής ψυχής από τον Θεό υποδούλωσαν στα πάθη και στον διάβολο τούς ανθρώπους. Δεν έλυσαν το πρόβλημα τού θανάτου που είναι το κυριότερο.

            Τα αποτελέσματα αυτών είναι τα εξής: Αδιαφορία για πνευματικό αγώνα, ψυχολογικά προβλήματα (κατάθλιψη, άγχος, αγωνία, ανασφάλεια, φόβος, εσωτερική διάσπαση, άνια), απρόσωπες σχέσεις, επανάσταση των νέων (ροκ, ελεύθερος έρωτας, αμβλώσεις, αντισύλληψη, ομοφυλοφιλία, αυτοκτονία), σατανολατρεία, μαγεία, καταστροφή τού φυσικού περιβάλλοντος, ειδωλοποίηση ανθρώπων, αντικειμένων, εθνών και ιδεών και τέλος διάλυση τού γάμου – οικογενείας και τής Παιδείας.

            Και ερωτούμε: Πώς θα υπερβούμε την κρίση τής εποχής μας και ιδιαίτερα τής οικογενείας;

            Νομίζουμε ότι θα γίνει αυτό με την Μετάνοια, την Θεία Εξομολόγηση και Θεία Ευχαριστία κυρίως.

            Μετάνοια θα πει αλλαγή τρόπου ζωής και σκέψεως και με την προαίρεση τού ανθρώπου Δεν είναι διανοητικός απλός μετασχηματισμός ή ψυχολογική αναβάθμιση. Είναι οντολογική και πνευματική στροφή τού αμαρτωλού προς εκζήτηση τού Θείου ελέους. Είναι το πρώτο στάδιο τής Βασιλείας των Ουρανών, αλλά και η συνεχής απασχόληση τού χριστιανού, μοναχού και λαϊκού. Η μετάνοια είναι η επιστήμη τού μοναχισμού (Αρχιμ. π. Γεώργιος Καψάνης).

            Η Θεία Εξομολόγηση έρχεται να συμπληρώσει και να στερεώσει την μετάνοια με την απαλλαγή από ενοχές και αμαρτίες, που προσφέρει στη μετανοούσα ψυχή, με την συγχωρούσα και θεοποιό άκτιστη Χάρη, που χορηγείται μέσα στην Ορθόδοξη Εκκλησία από τους κανονικούς Αρχιερείς και ιερείς πνευματικούς εξομολόγους: Υπάρχει μια προκατάληψη και άγνοια για τους εξομολόγους. Ότι, δηλαδή είναι ατελείς και αμαρτωλοί και ότι δίνουν λύσεις λανθασμένες καταστρεπτικές και ανελεύθερες και ότι διαδίδουν κρυφά από ‘δω και από ‘κει όσα οι εξομολογούμενοι τούς λένε.

            Ο Αρχιμ. Σωφρόνιος λέει στο βιβλίο του «ο Άγιος Σιλουανός» ότι ο οποισδήποτε εξομολόγος δεν έγινε τυχαία τέτοιος. Ότι έχει δοκιμάσει, έχει πάθει και έχει μάθει τα Θεία. Αλλά και κατά την εξαγόρευση φωτίζεται από το Άγιο Πνεύμα και λέει ότι είναι απαραίτητο για τη σωτηρία τού εξομολογουμένου. Φαίνονται καμμιά φορά ατελείς οι συμβουλές του. Αυτό δεν οφείλεται στην ατέλεια τού πνευματικού, αλλά στην πνευματική ανωριμότητα τού εξομολογουμένου.

            Η Θεία Ευχαριστία, το κυριότερο Μυστήριο τής Εκκλησίας, είναι Θείο έργο τού λαού τού Θεού, είναι φανέρωση τής Βασιλείας τού Θεού, η υπέρχρονη ανάμνηση τού Μυστικού Δείπνου, ο Ουρανός στη γη τίποτα ανώτερο δεν υπάρχει στον κόσμο. Αυτή τελεσιουργείται από το Άγιο Πνεύμα δια των κανονικών Αρχιερέων και ιερέων, που είναι «εις τύπον και τόπον Χριστού». Ο Άγιος Ιγνάτιος ο Θεοφόρος λέει ότι όταν συγκεντρώνονται οι χριστιανοί «επί το αυτό» με επικεφαλής τούς Αρχιερείς και ιερείς, τότε καταλύεται η δύναμή τού διαβόλου.

            Οι χριστιανοί μόνοι τους δεν μπορούν να τελέσουν Μυστήρια. Ούτε οι Αρχιερείς και οι ιερείς μόνοι τους. Πρέπει να υπάρχουν και κληρικοί και λαϊκοί στο χώρο τής Θείας Λτρείας. Αποκορύφωμα είναι η Θεία Κοινωνία. Στη Θεία Λειτουργία γίνεται ανταλλαγή δώρων. Οι άνθρωποι χριστιανοί προσφέρουν τα δώρα τού Θεού στον Θεό για να τα κάνει Σώμα και Αίμα Του και να τα δώσει έτσι μεταμορφωμένα και αγιασμένα στους ανθρώπους για να αγιασθούν και ν’ αγιάσουν τον εαυτό τους και κτιστή δημιουργία.

            Είναι φανερό ότι η συνειδητή συμμετοχή στα τρία αυτά Μυστήρια τής Ορθοδόξου Εκκλησίας των χριστιανών, μοναχών και λαϊκών, τούς βοηθάει, εκτός των άλλων, να έχουν επίγνωση τού εαυτού τους, συντετριμμένη καρδία, εγρήγορση πνευματική, ενότητα και ψυχοσωματική ισορροπία, εσωτερική ειρήνη και τέλος αληθινή και ανυπόκριτη αγάπη προς τον Θεό και τους συνανθρώπους τους. Όλ’ αυτά είναι χαρίσματα από τον Θεό στους μετέχοντες συνειδητά στο Σώμα τού Χριστού, την Ορθόδοξη Εκκλησία.

            Έχοντας αυτά τα χαρίσματα οι άνθρωποι μπορούν να ξεπεράσουν την κρίση τής εποχής και την οικογενείας τόσο στον Ελληνικό όσο και στον παγκόσμιο χώρο.

Πέρα όμως από τα βασικά αυτά πνευματικά χαρίσματα, νομίζουμε ότι και μια σειρά ποιμαντικών μέτρων, με συνεργαζόμενες την Ορθόδοξη Εκκλησία και την Πολιτεία, προς όφελος των Ελληνορθοδόξων πολιτών, θα ήταν απαραίτητη. Βέβαια του Αγίου Πνεύματος, της σιγής, της αγάπης.

            α) Να γίνουν ειδικά σεμινάρια για γονείς με σκοπό την επιμόρφωση τους σε θέματα ανατροφής των παιδιών και οικογενειακών σχέσεων.

            β) Να προσφέρεται ακραιφνής Ελληνορθόδοξη Παιδεία στα σχολεία, δηλαδή συμμετοχή διδασκόντων και διδασκομένων στα Μυστήρια τής Εκκλησίας, άσκηση Ευαγγελικών εντολών και απαθής αγάπη προς την Ελληνικότητά μας.

            γ) Η Ορθόδοξη Εκκλησία να κτίσει και να επανδρώσει δικά της σχολεία και διδάσκει, εκτός των άλλων, και αγιογραφία, ξυλογλυπτική, χρυσοχοΐα, βυζαντινή μουσική, Εκκλησιαστική ιστορία και δογματική. Να δώσει βέβαια σημασία και στην εκμάθηση τής διαχρονικής αξίας τής Ελληνικής γλώσσας.

Αλλά και η Πολιτεία να κτίσει σε κάθε σχολείο και ένα παρεκκλήσι για να προσεύχονται οι μαθητές και οι δάσκαλοι, αν θέλουν.

            δ) Να μην εισαχθεί η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στα σχολεία διότι απέτυχε όπου ήδη έχει εφαρμοσθεί και διότι δεν υπάρχει ο απαραίτητος αριθμός πνευματικών ανθρώπων εκπαιδευτικών για να διδάξουν αυτό το μάθημα.

            ε) Να ελέγχονται τα προγράμματα των ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών καναλιών από μικτή επιτροπή Εκκλησίας και Πολιτείας. Να απαγορευθούν οι πορνοταινίες, τα πορνοπεριοδικά, τα μίκυ-μάους και όσες ταινίες προβάλλουν ξένα προς την Ελληνορθόδοξη πίστη και ζωή πρότυπα.

            Αυτό δεν αντίκειται προς την ελεύθερη διακίνηση των ιδεών, αλλά την εξασφαλίζει. Ελευθερία δε σημαίνει ασυδοσία. Ελεύθερος δεν είναι αυτός που κάνει ό,τι θέλει, αλλά αυτός που κάνει και σκέφτεται ό,τι πρέπει και αυτός που μπορεί να πειθαρχεί.

            στ) Να σταλούν οι δάσκαλοι, οι καθηγητές στο Άγιον Όρος, στα Μετέωρα και στα Ιεροσόλυμα για να ζήσουν την εν Χριστώ ζωή για λίγο.

            ζ) Η σωστή παιδαγωγική μέθοδος είναι η ταπείνωση, που ελκύει τη Χάρη τού Θεού.

            η) Να ενισχυθεί οικονομικά η πολύτεκνη μητέρα για να μένει στο σπίτι και να φροντίζει τα παιδιά. Τα οφέλη απ’ αυτό το μέτρο είναι: Καλύτερη διαπαιδαγώγηση, αγάπη, στοργή και φυσιολογική ανάπτυξη των παιδιών. Κένωση θέσεων εργασίας για ανέργους. Κάθε οικογένεια θα έχει ένα αυτοκίνητο. Οικονομία στα λεφτά τής οικογενείας και τού Κράτους. Μερική λύση τού κυκλοφοριακού προβλήματος. Λιγότερα καυσαέρια.

            θ) Να ποινικοποιηθεί η μοιχεία, ομοφυλοφιλία, οι αμβλώσεις με αυστηρά μέτρα. Όχι εύκολα διαζύγια. Σε περίπτωση διαζυγίου η σύζυγος και τα παιδιά να ενισχύονται οικονομικά και ηθικά.

            ι) Να δίδονται υποτροφίες και εργασίες σε παιδιά απόρων πολυτέκνων. Να μειωθεί η θητεία των παιδιών αυτών (η στρατιωτική εννοείται).

            ια) Λέει ο Γέρων Παΐσιος ο Καππαδόκης Αγιορείτης: « Στην εποχή μας το κήρυγμα δεν επηρεάζει τόσο τους ανθρώπους. Ο κόσμος σήμερα ακούει πολλά. Ένας ιερέας πρέπει να ακολουθεί μια άλλη οδό, που θα δώσει καρπούς πνευματικούς. Την καθορίζει ο Γέροντας ως εξής:

            «Προσπάθησε όσο μπορείς να γίνεσαι ένας καλός ιερέας, κάμνοντας εργασία στον εαυτό σου και θα ιδείς ότι θα σε μιμηθούν οι ενορίτες σου και θα γίνονται καλοί άνθρωποι, χωρίς να κοπιάζεις με αυτούς. Επομένως, αξίζει κανείς να κοπιάζει κάμνοντας εργασία στον εαυτό του, η οποία είναι αθόρυβη εργασία στον πλησίον (2-10-73).» (Πρεσβυτέρου Διονυσίου Τάτση, Αθωνικόν Ημερολόγιον, εκδ. Ορθοδόξου Τύπου, Αθήναι 1989, σελ. 22).

            ιβ) Όπου είναι δυνατόν να κτισθούν πλάι στους Ναούς πνευματικά κέντρα νεότητος και κλειστά αθλητικά γήπεδα, ώστε οι νέοι μας να έχουν υγιή ψυχική και σωματική απασχόληση στις ελεύθερες ώρες τους.

            ιγ) Να ζητηθεί από την Εκκλησία το εξής: Να μη γίνει πλήρες μέλος τής ΕΟΚ η Κύπρος. Απλώς να έχουμε εμπορικές, πολιτιστικές και οικονομικές επαφές. Διότι έχουμε άλλο πολιτισμό, ιστορία, θεολογία και οικογενειακό δίκαιο. Αν ενταχθούμε στην ΕΟΚ τότε θα ισχύει και εδώ το Ευρωπαϊκό οικογενειακό δίκαιο. Δηλαδή θα μας επιβάλουν να διαλύσουμε πιο εύκολα τις οικογένειες των Ελληνοκυπρίων.

            ιδ) Να τεθούν ορισμένα όρια στο τουριστικό ρεύμα με σκοπό να διατηρηθεί η Ελληνορθόδοξή μας ταυτότητα και το φυσικό περιβάλλον και να προστατευθούν οι νέοι μας κυρίως από το AIDS και τα αφροδίσια νοσήματα.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

            Να ξεπεράσουμε την κρίση τής οικογενείας σημαίνει να ξεπεράσουμε τον θάνατο. Αυτό γίνεται μόνο μέσα στην ορθόδοξη Εκκλησία. «Στην Ορθόδοξη Παράδοση γράφει ο σύγχρονος Ρώσος συγγραφέας Αλέξανδρος Σμέμαν, ο θάνατος σαν απολύτρωση είναι άγνωστος. Ο Χριστιανισμός είναι η αποκάλυψη τού θανάτου, επειδή είναι η αποκάλυψη τής ζωής.

            Ο κόσμος, συνεχίζει ο Σμέμαν, υπόσχεται τον θάνατο σαν φυσικό. Ο Χριστιανισμός διακηρύττει πως ο θάνατος είναι αφύσικος, επομένως αληθινή φρίκη. Κι αυτή η φρίκη τού θανάτου είναι το τέλος αλλά στο ότι είναι χωρισμός από τη ζωή και τον Θεό.

            Αυτός ο τόπος έχει θησαυρόν μιας τέτοιας Παραδόσεως σ’ ολόκληρη την ιστορία του. Είχαμε δει την συνειδητή αντιμετώπιση τού θανάτου την εποχή που οι νέοι μας στάθηκαν μπροστά στις αγχόνες. Ένας από τους νέους τής Κύπρου πριν βαδίσει στην αγχόνη έγραφε στον αδελφό του: «Η ώρα τού θανάτου πλησιάζει, μες στην ψυχή μας φωλιάζει η ηρεμία. Μόνο με την εκτέλεση θα μείνω πάντα νέος αθάνατος.» (Δρα Παύλου Κυμίση, Αγωνίες και προοπτικές τής σημερινής νεολαίας εν: Πρακτικά Α’ Παγκοσμίου Συνεδρίου τής ΧΕΚΕ, Λευκωσία 1981, σελ. 20-21).